Vísbending - 14.12.1988, Blaðsíða 2

VÍSBENDING
ingarsjóði, sem er til þess fallinn að
jafna samkeppnisstöðu, ganga hug-
myndirnar út á að viðhalda og í sum-
um tilvikum að auka mismunun meðal
fyrirtækja og einstaklinga. Par að auki
er nú undirstrikað hversu erfitt er að
treysta á loforð og fyrirætlanir stjórn-
valda og hversu fyrirvaralítið aðstæð-
ur einstaklinga og fyrirtækja geta
breyst af þeirra völdum. Um þetta
vitna m.a. áform um að hætta við af-
nám gjalds af erlendum lántökum og
frestun virðisaukaskatts.
Andstætt alþjóðlegri þroun____________
Um allan heim hafa lönd verið að
breyta skattkerfum sínum í átt til ein-
földunar og oft til lækkunar skatt-
byrði. Menn hafa þá að leiðarljósi þá
skoðun, að skattar eigi að vera bæði
einfaldir og hlutlausir, auk þess sem
stilla verður þeim í hóf til að fram-
leiðsla geti orðið sem mest og hag-
kvæmust. Skattar geta jú haft mikil á-
hrif; þeir breyta vinnuframlagi fólks
og neyslu og framleiðslan beinist í aðra
farvegi en ella og ekki endilega þá sem
fyrir stjórnvöldum vakti.
Á bak við skattlagningu hefur
stundum búið ákveðin neyslu- og
framleiðslustýring, en hún missir í sí-
fellt ríkara mæli marks vegna þess
hversu samgöngur eru orðnar full-
komnar og markaðirnir í raun stórir.
Þannig getur t.d. annars arðbær fram-
leiðsla flust úr landi og fólk og fyrir-
tæki flutt sig um set, jafnvel til annarra
landa ef skattar eru hlutfallslega
íþyngjandi. Af þessum sökum m.a. er
afar hæpið að skattar nái tilgangi sín-
um sem tæki til tekjujöfnunar.
Þess vegna er það nú í ríkari mæli en
áður mikilvægt fyrir allar þjóðir að
búa þannig að einstaklingum og fyrir-
tækjum að samkeppnisstaðan verði
sem hagstæðust. í markaðsbandalög-
um verður varla hjá því komist að
löndin samræmi skatta sína og þá með
þeim hætti að þeir raski eins lítið og
mögulegt er framleiðslu og neyslu.
Fyrir lönd sem standa utan við slík
bandalög, en eiga samt mikil viðskipti
við þau, getur þá reynst alvarlegt mál
að vera með þyngri og misjafnari
skatta en þar ríkja.
RIKIS-
FJÁRMÁL:
ÞENSLAN
HELDUR
ÁFRAM
Dr. PomlúurGylfason
Fj árlagafrumvarp ríkisstj órnarinn-
ar fyrir 1989 er frábrugðið frumvörp-
um fyrri ára að því leyti meðal annars,
að það gerir ráð fyrir umtalsverðum
tekjuafgangi í ríkisbúskapnum í
þrengsta skilningi. Það er nokkurs
virði, úr því að ríkisstjórnin leggur enn
sem fyrr þunga áherzlu á nauðsyn þess
að draga úr verðbólgu og viðskipta-
halla. Ríkisstjórnin sýnir áræði með
því að boða aukið aðhald að útgjöld-
um ríkisins og aukna skattheimtu í því
skyni að draga úr þensluáhrifum
stjórnarstefnunnar í ríkisfjármálum.
Fyrirhugaður tekjuafgangur kann
að hafa táknrænt gildi í augum al-
mennings, en hann er þó smávægileg-
ur í sjálfum sér. Flann nemur aðeins
um 0,4% af áætlaðri landsframleiðslu
næsta ár. Til þess að ríkisbúskapurinn
gæti talizt samrýmast þokkalegu jafn-
vægi í efnahagslífinu, þyrfti afgangur-
inn að vera margfalt meiri. Þetta stafar
af því, að bæði beinar og óbeinar
skatttekjur ríkisins eru óeðlilega háar
enn vegna of mikillar þenslu í þjóðar-
búskapnum, jafnvel þótt þenslan hafi
minnkað síðustu mánuði.
Hluti afstærri íieikl___________________
Hitt skiptir líka miklu máli, að
tekjuafgangur ríkissjóðs og ríkisstofn-
ana f A-hluta fjárlagadæmisins er að-
eins hluti af miklu stærri heild. Smá-
vægilegur rekstrarafgangur í A-hluta
ríkisfjármálanna kemur að litlu haldi í
baráttunni við verðbólgu og skulda-
söfnun í útlöndum, ef önnur starfsemi
á vegum ríkisins er rekin með miklum
halla, til dæmis húsnæðislánakerfið í
B-hluta eða fjárfestingarsjóðakerfið í
C-hluta, sem ég kalla svo. Þensluáhrif
stjórnarstefnunnar í ríkisfjármálum
fara fyrst og fremst eftir því, hvort rík-
ið í víðum skilningi eyðir meira en það
aflar og hvort umframeyðslan veldur
þenslu innan lands eða ekki.
Það er að vísu álitaefni, hvar rétt sé
að draga mörkin milli ríkisbúskapar og
einkaframtaks. Tökum dæmi. Ef op-
inberir fjárfestingarsjóðir taka lán í út-
löndum til þess að endurlána íslenzk-
um einkafyrirtækjum, hver ber þá
ábyrgð þenslunni, sem af því hlýzt,
sjóðirnir eða fyrirtækin? “Báðir, en
einkum þó sjóðirnir“ er líklega bezta
svarið. Ef sjóðirnir hefðu neitað að
veita lánin, hefðu fyrirtækin trúlega
orðið að draga úr fjárfestingu. Mergur
málsins er sá, að ríkið hefur húsbónda-
vaid yfir fjárfestingarsjóðunum og get-
ur því dregið úr útlánum þeirra beint
eða óbeint eftir vild. Þess vegna þykir
mér eðlilegt að telja þessa sjóði með
ríkisbúskapnum.
Þensluáhrifundiryfirborði_____________
Þegar fjárlagafrumvarpið og láns-
fjárlagafrumvarpið fyrir næsta ár eru
skoðuð í víðu samhengi, kemur á dag-
inn, að heildarlánsfjárþörf ríkisins er
mjög veruleg, jafnvel þótt A-hluti rík-
isbúskaparins sýni afgang. Taflan sýn-
ir, að verg lánsfjárþörf A-hluta ríkis-
sjóðs nemur 4,7 milljörðum króna.
Þessa fjár á að afla með sölu spariskír-
teina ríkissjóðs. Við þessa fjárhæð
bætast fyrirhugaðar lántökur bygging-
arsjóða í B-hluta, að mestu hjá lífeyr-
issjóðum, en þær nema 9,5 milljörð-
um króna. Þar að auki er
sveitarfélögum, fyrirtækjum með
eignaraðild ríkissjóðs og ýmsum opin-
berum sjóðum ætlað að taka 8,9 millj-
arða króna að láni innan lands og
utan. Þannig verður heildarlánsfjár-
þörf (þ.e. greiðsluhalli) ríkisins 23,1
milljarður króna á næsta ári, þegar allt
er tekið með í reikninginn. Þessi fjár-
hæð er 63% hærri en í fjárlagafrum-
varpinu fyrir 1988. Takið eftir því, að
lánsfjárþörf A-hlutans eykst um að-
eins 12% milli ára, en lánsfjárþörf B-
hlutans eykst um 53% og C-hlutans
2