Vísbending - 14.12.1988, Blaðsíða 3

VÍSBENDING
um 134%. Fyrirhugaðar erlendar lán-
tökur ríkisins í C-hluta þrefaldast eða
því sem næst frá frumvarpi ársins í
fyrra. Af þessu má sjá, hversu villandi
það getur verið að einblína á A-hlut-
ann í stað þess að skoða ríkisbúskap-
inn í heild.
' Heiidarlánsfjárþörf ríkisins er þó
ekki réttur mælikvarði á þensluáhrif
ríkisfjármála. Þetta stafar af því, að
verulegum hluta ríkisútgjalda í víðum
skilningi er varið í vaxtagreiðslur og
afborganir af skuldum ríkisins við út-
lönd og við Seðlabanka fslands. Þessar
greiðslur, sem nema 13,3 milljörðum
króna næsta ár samkvæmt frumvörp-
unum tveim, renna til útlanda og í
seðlabankann og valda því væntanlega
engri þenslu hér heima. Séu þær
dregnar frá fyrirhugaðri lánsfjárþörf
næsta ár, standa 9,8 milljarðar króna
eftir. Þetta er þensluhaílinn, sem ég
hef kallað svo. Hann er næstum helm-
ingi hærra hlutfall af landsframleiðslu
nú en í fyrra, eða næstum 4% af lands-
framleiðslu nú á móti 2% í fyrra.
Frumvörpin tvö virðast þess vegna lík-
leg til þess að auka þenslu í þjóðarbú-
skapnum á næsta ári eins og undan-
gengin ár, jafnvel þótt ríkisstjórnin
boði aukið aðhald á ýmsum sviðum.
Um þennan reikning þarf að sönnu
að hafa nokkra fyrirvara, sem ég hef
gert grein fyrir áður. til dæmis hér í
Vísbendingu af sama tilefni á Þorláks-
messu í fyrra (og í Morgunblaðinu 28.
desember 1986). Sérstaklega þarf að
vekja athygli á því, að innlendar af-
borganir ríkisins eru ekki dregnar frá
heildarlánsfjárþörfinni eins og erlend-
ar afborganir, þegar þensluhallinn er
fundinn. Þessi háttur er hafður á með
þeim rökum, að innlendar afborganir
ríkisins hafna í höndum íslendinga, og
okkur er að sjálfsögðu frjálst að eyða
fénu eftir vild hér heima, með sömu af-
leiðingum fyrir efnahagslífið og ef rík-
ið hefði eytt fénu sjálft milliliðalaust.
Að svo miklu leyti sem innlendir við-
takendur endurgreiðslna frá ríkinu
leggja féð hins vegar til hliðar (t.d.
með því að kaupa ný spariskírteini fyr-
ir andvirði eldri skírteina) í stað þess
að eyða því, ætti með réttu lagi að
draga innlendar afborganir frá til að
finna þensluhallann. Þessar greiðslur
nema 5,1 milljarði króna næsta ár eftir
frumvörpunum tveim. Ef allt þetta fé
verður lagt til hliðar, minnkar þenslu-
hallinn sem því nemur og verður 4,7
milljarðar eða tæplega 2% af lands-
framleiðslu. Þensluhallinn samkvæmt
frumvörpunum tveim er því trúlega
einhvers staðar á milli 5 og 10 millj-
arða króna. Vandinn er sá, að enginn
veit með vissu, hvorki fyrirfram né eft-
irá, hvernig almenningur ráðstafar af-
borgunum ríkissjóðs. Þess vegna er
ekki hægt að fullyrða nákvæmlega,
hvar þensluhallinn er á þessu bili.
Ef aðstæður leyfa___________________
Nú kann einhver að spyrja: Er það
ekki eðlilegt, að halli sé á rekstri ríkis-
ins og ríkið safni skuldum innan hóf-
legra marka eins og heimili og fyrir-
tæki? Er ekki halli á ríkisbúskapnum
yfirleitt í flestum nálægum löndum?
Svarið er: Jú, auðvitað er það eðli-
legt, að ríkið safni skuldum eins og all-
ir aðrir, ef aðstæður leyfa. í gróandi
þjóðarbúskap mætti undir eðlilegum
kringumstæðum reka ríkisbúskapinn
með halla um eilífan aldur að því til-
skildu, að skuldir ríkisins yxu ekki
hraðar en þjóðarframleiðsla, því að þá
stæði hlutfall ríkisskulda af þjóðar-
framleiðslu í stað og skuldabyrðin
líka. Okkar vandi er sá, að við búum
ekki við eðlilegar aðstæður, heldur
heyr hver ríkisstjórn landsins á eftir
annarri baráttu upp á líf og dauða við
verðbólgu, vaxandi skuldabyrði og
ýmsa aðra fylgikvilla verðbólgu. Þeirri
baráttu verður að ljúka með sigri, áður
en hægt verður að reka ríkisbúskap ís-
lendinga með hóflegum halla eins og í
öðrurn löndum.
Lánsfjárþörf og þensluhalli, 1988-89
(Milljarðar króna)
1988 1989
Frumvarp Horfur Frumvarp
A-hluti 4,2 9,5 4,7
Erlend lán - 4,6 -
Innlend lán1) 4,2 4,9 4,7
B-hluti 6,2 6,5 9,5
Erlend lán - - -
Innlend lán1) 6,2 6,5 9,5
C-hluti 3,8 5,2 8,9
Erlend lán1> 2,3 4,3 6,1
Innlend lán1) 1,5 0,9 2,8
Lánsfjárþörf alls =
Greiðsluhalli ríkisgeirans2) 14,2 21,2 23,1
Erlend lán 2,3 8,9 6,1
Innlend lán 11,9 12,3 17,0
Frá dregst3>: 9,4 11,5 13,3
Erl. vextir41 5,2 6,2 7,3
Erl. afborganir41 2,8 2,7 3,7
Endurgreiðslur til
Seðlabanka5* 1,4 2,6 2,3
Þensluhalli (vergur)61 4,8 9,7 9,8
(2,0%) (3,8%) (3,69!
Frá dregst: 3,8 4,1 5,1
Innlausn sparisk. 3,1 3,4 4,2
Innl. afborganir71 0.7 0,7 0,9
Þcnsluhallí (hreinn)61 1,0 5,6 4,7
(0,4%) (2,2%) (1,7°/
Heimildir: Frumvörp til fjáriaga og lánsfjárlaga fyrir 1988 og 1989 og upplýsingar
Fjáriaga- og hagsýslustofnunar og Hagfræðideildar Seðlabanka Islands.
1) Sjá töflur 17, 23 og 24 í fjárlagafrumvarpinu fyrir 1989.
2) Sýnir fyrirhuguð útgjöld ríkisins i heild (án tillits til þess, hvort þau valda þenslu inn-
an lands eða ekki) umfram áætlaðar tekjur ríkisins.
3) Frá dregst sá hluti greiðsluhallans, sem hefur ekki þensluáhrif innan lands, þ.e.
vextir og afþorganir af erlendum skuldum rikisins í heild og endurgreiðslur rikissjóðs
til Seðlabanka (þ.e. vextir og afþorganir umfram arðgreiðslu bankans iríkissjóð).
4) Nær yfir opinbera aðila og lánastofnanir í C-hluta (tafla 29 i fjárlagafrumvarpinu).
Ftikisbankar eru ekki taldir með.
5) Sjá töflu 4 i fjáriagafrumvarpinu.
6) Hlutfall þensluhallans af vergri landsframleiðslu er sýnl innan sviga.
7) Afborganir byggingarsjóða til lifeyrissjóða.
3