Vísbending - 21.12.1988, Side 1

yiKURlT UM
VIÐSKIPTIOG
EFNAHAGSMÁL
50.6 21. DESEMBER 1988
RÍKIS-
BÚSKAPUR
í BRENNI-
PUNKTI
Dr.PomlúurGylfason
Jafnvel þótt viðnám gegn verðbólgu
hafi verið helzta markmið allra ríkis-
stjórna landsins um árabil, hefur rfkis-
búskapurinn í heild, að meðtöldum
opinberum fyrirtækjum og sjóðum,
verið rekinn með miklum halla mörg
undangengin ár. Hvernig stendur á
því?
Prýstingur hagsmunahópa___________
Hallarekstur í verðbólgu getur átt
sér ýmsar ástæður, sumar augljósar,
aðrar ekki. Sífelld aukning ríkisút-
gjalda stafar að nokkru leyti af því hér
á landi eins og víða annars staðar, að
öflugri og einbeittari hagsmunir eru
yfirleitt bundnir við ríkisútgjöld en við
skattheimtu. Hagsmunahópar knýja á
um síaukin útgjöld til ýmissa verk-
efna: samgöngubætur hér, sjúkrahús
þar og þannig áfram. Oft er mikið í
húfi fyrir hvern og einn þeirra, sem
hafa hag af útgjöldunum. Hagur hvers
bónda af útflutningsuppbótum á land-
búnaðarafurðir er til dæmis margfalt
meiri en kostnaður hvers skattgreið-
anda vegna uppbótanna, enda hafa
bændur með sér öflug hagsmunasam-
tök.
Hagsmunir skattgreiðenda eru hins
vegar dreifðir. Skattgreiðendur sjá sér
því ekki mikinn hag í því að bindast
samtökum um að streitast á móti
auknum útgjöldum og meðfylgjandi á-
lögum. Hver einstaklingur telur hag
sínum þvert á móti betur borgið með
því að berjast fyrir auknum útgjöldum
til áhugamála sinna í stað þess að berj-
ast gegn skattheimtu. Þess vegna er
það yfirleitt miklu auðveldara fyrir
ríkið að hækka skatta en draga úr út-
gjöldum. Og þess vegna meðal annars
eykst þáttur ríkisins í þjóðarbúskapn-
um jafnt og þétt.
Dulbúin skattheimta
Engu að síður skirrist ríkisvaldið
samt iðulega við því að hækka skatta
til jafns við útgjöld, heldur tekur lán
eða prentar peninga í staðinn og kynd-
ir undir verðbólgu með því móti.
Hvers vegna?
Ein ástæðan kann að vera sú, að
dulbúin skattheimta, hvort heldur í
líki vaxandi þjóðarskuldar eða verð-
bólgu, sé talin vænleg til að vekja
minni andstöðu meðal almennings í
bráð en venjuleg skattheimta. Skulda-
söfnun og mikil verðbólga eru þó
skammgóður vermir yfirleitt, því að á
endanum neyðast stjórnvöld næstum
alltaf til þess að hverfa frá óhóflegum
hallarekstri og verðbólgu.
Önnur hugsanleg ástæða er sú, að
stjórnvöld líti hallarekstur ríkisins
ekki mjög alvarlegum augum, þegar á
reynir. Því er stundum haldið fram, að
hallabúskapur sé meinlaus og það
komi út á eitt, hvort ríkið aflar fjár til
framkvæmda með skattheimtu eða
skuldabréfasölu, því að vaxtagreiðsl-
ur ríkisins af skuldabréfum útheimti
jafnmikla skattlagningu hvort eð er á
endanum. Þeir, sem aðhyllast þessa
skoðun, halda því gjarnan fram, að
ríkið gæti snarlækkað skatta og selt
skuldabréf í-staðinn án þess að valda
verðbólgu. Þess eru jafnvel dæmi, að
áhrifamiklir alþingismenn boði þá
skoðun, að lækkun skatta sé nauðsyn-
leg við núverandi aðstæður til þess að
draga úr verðbólgu! Þessi skoðun
stangast á við alla skynsamlega hugs-
un um efnahagsmál. Jafnvel þótt
lækkun söluskatts lækki vöruverð í
bráð að greiddum skatti, eykur hún
kaupmátt almennings og eykur þar
með eftirspurn og verðbólgu, þegar
frá líður. Og jafnvel þótt lækkun
tekjuskatts geti haft örvandi áhrif á
vinnuframlag einstaklinga að öðru
jöfnu, er hitt þó jafnan miklu þyngra á
metunum, að tekjuskattslækkun eyk-
ur ráðstöfunartekjur heimilanna og
ýtir þannig undir eftirspurn og verð-
bólgu.
Ríkisbúskapur Bandaríkjamanna
Reynsla Bandaríkjamanna á liðn-
um árum er lærdómsrík í þessum efn-
um. Þegar Reagan Bandaríkjaforseti
komst til valda 1981, hófst hann handa
um róttækar breytingar á stefnu
Bandaríkjastjórnar í ríkisfjármálum.
Annars vegar beitti hann sér fyrir
verulegri lækkun tekjuskatts og hins
vegar fyrir stórfelldri aukningu út-
gjalda til varnarmála. Þessi stefnu-
breyting var merkileg fyrir það meðal
annars, að Reagan lagði jafnframt
þunga áherzlu á nauðsyn þess að
stöðva hallarekstur í ríkisbúskap
Bandaríkjamanna. Hvernig var þetta
hugsað? Hvernig átti það að vera hægt
að lækka skatta, auka útgjöld og
draga jafnframt úr ríkishallanum?
Tvær skýringar koma helzt til
greina. Önnur er sú, að Reagan og
ráðgjafar hans hafi átt von á því, að
lækkun tekjuskatts myndi örva vinnu-
framboð einstaklinga og fjárfestingu
fyrirtækja svo mjög, að skattstofnar
og þar með skatttekjur ríkisins myndu
standa í stað eða jafnvel aukast. Hug-
myndin var einföld. Það er alveg ljóst,
að tekjuskattslækkun örvar efnahags-
lífið með ýmsum hætti. Spurningin er
sú, hvort áhrifin duga til þess, að
skatttekjur ríkisins haldist óbreyttar
eða hækki í kjölfar skattalækkunar.
Rannsóknir hagfræðinga benda yfir-
leitt til þess, að svo geti verið í lönd-
um, þar sem skattar eru mjög háir, til
50.6 21. DESEMBER1988
Efni:__________
• Ríkisbúskapur í brennipunkti
• Evrópska myntsamstarfið
—fyrri grein
• Erlend fréttabrot