Vísbending - 23.01.1992, Blaðsíða 3
Umskipti:
/
I áföngum eða
einum rykk?
Síðari grein
Dr. Þorvaldur Gylfason
Meðfy lgjandi mynd getur varpað ljósi
á núverandi aðlögunarvanda sjávar-
útvegsins og þjóðarbúsins í heild.
Hugsum okkur til einföldunar, að leyfi-
legur hámarksafli sé fastur og breytist
ekki á aðlögunarskeiðinu. Þessi afli
gefur tilteknar tekjur, sem er lýst með
láréttu línunni TT á myndinni. í upphafi
er kostnaður útgerðarinnar meiri en
tekjurnar, þannig að útgerðin er rekin
með tapi, sem er lýst með lóðréttu
fjarlægðinni AT. An kvótakerfisins
myndi kostnaðurinn haldast óbreyttur,
eins og sýnt er með láréttu kostnaðar-
línunni AB. Tapreksturinn héldi þá áfram,
og þjóðartekjur stæðu í stað að öðru
jöfnu, eins og lýst er með láréttu línunni
ab. Vandi stjórnvalda er að finna leið til
þess að draga úr kostnaði útgerðarinnar
til að snúa tapi íhagnað og auka þjóðar-
tekjurnar með því móti.
Ein leiðin til þess er að leyfa frjáls
viðskipti með veiðiheimildir, því að
þá geta hagkvæmar útgerðir keypt kvóta
af óhagkvæmari útgerðum, þannig að
leyfilegur hámarksafli yrði dreginn á
land með sem minnstum tilkostnaði.
Við þetta minnkar fiskiskipaflotinn og
meðfylgjandi kostnaður smám saman,
eins og sýnt er með niðurhallandi
kostnaðarlínunni AC. Fjármagnið, sem
gengur af í sjávarútvegi, færist yfir í
aðrar atvinnugreinar, þannig að
þjóðarframleiðslan eykst smátt og smátt
eftir ferlinum ac. Kostnaður
útgerðarinnar minnkar smám saman um
fjárhæð, sem lýst er með þríhyrningnum
ABC, og þjóðarframleiðslan vex
jafnmikið, eins og sýnt er nteð þrí-
hymingnum abc á efri hluta my ndarinnar.
Þetta er ávinningur þjóðarbúsins vegna
hagræðingar í útgerð, þegar upp er
staðið (á tímapunktinum t2).
Aðlögunarkostnaður og
fjármagnskostnaður
Hvað ræður því, hversu hratt þessi
aðlögun á sér stað? Tvær stærðir ráða
miklu um það. Önnur stærðin er
aðlögunarkostnaður fyrirtækjanna.
Samdráttur fjármagns kostar sitt. Það er
dýrt að selja skip, og því fylgir ýmislegt
rask. Hagsýnt fyrirtæki dreifir þessum
ÍSBENDING
kostnaði á nokkurn tíma. Þetta er
höfuðástæðan til þess, að menn minnka
fjármagnsstofninn ekki niður í
hagkvæmustu stærð í einni svipan. Auk
þess hefur ríkisvaldið tafið fyrir nauð-
synlegri hagræðingu í sjávarútvegi með
ýmiss konar fjárhagsfyrirgreiðslu. Hin
lykilstærðiner fjármagnskostnaður í
útgerð. Því hægar sem aðlögun að
hagkvæmasta fj ármagnsstofni á sér stað,
þeim mun meiri verður umfram-
kostnaðurútgerðarinnarvegnaofmikils
fjármagns í notkun á hverjum tíma. Þess
vegna borgar sig að draga aðlögunina
ekki of lengi til að baka sérekki óþarflega
mikinn fjármagnskostnað á aðlögunar-
tímanum. Vandi hagsýnnar útgerðar er
að finna skynsamlegan milliveg á milli
þessara tveggja sjónarmiða, eins og lýst
er með línunni AC á myndinni.
Stjórnvöld geta hraðað aðlögun
fiskiskipastólsins og urn leið þjóðar-
búsins í heild að settu marki með
álagningu veiðigjalds. Veiðigjald eykur
kostnað fyrirtækjanna að öðru jöfnu og
knýr þau til að minnka flotann hraðar en
ellatil aðhaldakostnaði ískefjum,ekki
sízt ef gjaldið tekur mið af umframflota
fyrirtækjanna. Við þetta minnkarflotinn
niður í hagkvæma stærð fyrr en ella og
fjármagnskostnaðurinn sömuleiðis (á
tímapunktinum t, í stað t,), eins og lýst
er með ferlinum ADC. Viðbótar-
ávinningurinn, sem hlýzt af hraðari
aðlögun, nemur fletinum ACD, sem er
jafnstór og svartstrikaði flöturinn acd.
Séu veiðigjaldstekjurnar notaðar til
að draga úr óhagkvæmri skattheimtu, ti 1
dæmis tekjuskatti eða virðisaukaskatti,
eykst þjóðarframleiðslan upp fyrir
ferilinn adc, eins og lýst er með línunni
ade. Rauðstrikaði flöturinn cde lýsir
þeim aukaávinningi, sem fæst með því
að nýta veiðigjaldstekjurnar til að létta
skattbyrði fólks og fyrirtækja. Þannig
er þjóðhagsávinningurinn vegna
veiðigjaldsins tvíþættur: annars vegar
svartstrikaði flöturinn acd vegna hraðari
aðlögunar flotans að settu ntarki og
hins vegar rauðstrikaði flöturinn cde
vegna aukinnar hagkvæmni í
skattheimtu.
Sérhagur gegn samhag
Kjami þessa máls er sá, að stjórnvöld
geta séð sér hag í því að laga þjóðar-
búskapinn að settu marki með skjótari
hætti en útvegsmenn kysu helzt, mættu
þeir ráða ferðinni einir. Sá aðlögunar-
hraði, sem útgerðarfyrirtækin kjósa
helzt, þarf ekki endilega að vera sá
hraði,semkemurþjóðarbúinubezt.Til
þess geta legið ýmsar ástæður. Ein
þeirra varðar þá óvissu, sem er bundin
við óbreytt ástand, eins og dr. Tór
Einarsson dósent hefurbent á. Rök hans
eru þau, að erfitt hljóti að verða að ná
samkomulagi um varanlega úthlutun
aflakvóta, svo sem nauðsynlegt er til
að tryggja fulla hagkvæmni í útgerð,
nema viðtakendum sé gert að greiða
fyrir kvótana. Þess vegna sé veiðigjald
í einhverri mynd forsenda fullrar hag-
kvæmni í sjávarútvegi.
Önnur ástæða liggur í eðlislægu
misvægi á milli sérhags og samhags.
Sérhag útvegsfyrirtækja er bezt borgið
með því að ferðast eftir ferlinum AC á
myndinni. Þau hafa enga ástæðu til að
taka þann þjóðhagsávinning, sem hlýzt
af hagfelldari samsetningu skatt-
heimtunnar, með í reikninginn í hag-
kvæmnisathugunum sínum. Þjóðar-
hagur ekki þeirra mál.
Stjórnvöldum ber að líta öðruvísi á
rnálið í umboði almennings. Þeim getur
verið mest í mun að try ggja öra aðlögun,
að teknu hóflegu tilliti til aðlögunar-
kostnaðar útgerðarinnar, og að hafa
sem mestar tekjur af veiðigjaldi til að
geta þá dregið sem mest úr óhagkvæmri
skattheimtu á móti. Stjórnvöld eiga að
gæta hagsmuna almennings. Þau hafa
því gilda ástæðu til að taka efri ferilinn
ade fram yfir ac til að tryggja almanna-
hag, jafnvel þótt útvegsfyrirtækin kjósi
neðri ferilinn ac helzt frá sínum bæjar-
dyrum séð.
Höfundur er prófessor við
Háskóla Islands
i