Vísbending - 06.07.1992, Blaðsíða 3

sé gott. Þessi röksemd er óháð því, hvort
veiðigjaldið rynni til almennings í
gegnum ríkissjóð eða ekki.
Nú kann einhver að spyrja, hvers vegna
við getum ekki vænzt þess að ná traustum
tökum á ríkisfjármálum okkar án
veiðigjalds. Hefur öðrum þjóðum ekki
tekizt það? Svarið er nei, yfirleitt ekki.
Flestar nágrannaþjóðir okkar hafa verið
þjakaðar ýmist af óhóflegri skattheimtu
eða þá ríkishallarekstri og vaxandi
skuldum. Ríkisbúskapurinn er erfiður
viðfangs í nútímalýðræðisríki, þar sem
öflugir þrýstihópar knýja í sífellu á um
aukin útgjöld ríkis og by ggða til verkefna,
sem ættu að réttu lagi heima í höndum
einstaklinga og einkafyrirtækja. Þennan
þrýsting þurfa stjómvöld að reyna að
standast eftir fremsta megni. Ríkisstjóm,
sem á kost á því að afnema tekjuskatt og
taka upp rentugjald í staðinn að öðm
jöfnu, hlýtur að sjá sér hag í að fara þá
leið á endanum.
Gengismál
Önnur mikilvæg röksemd fyrir
veiðigjaldi varðar stefnu stjórnvalda í
gengismálum. Hingað til hefur gengis-
skráning krónunnar verið miðuð við
þarfir og óskir sjávarútvegsins fyrst og
fremst. Þessi tilhögun hefur bitnað á
öðrum atvinnuvegum, því að sjávar-
útvegurinn hefur þolað og þolir enn hærra
raungengi en aðrar atvinnugreinar, sem
eiga ekki kost á ókeypis hráefni eins og
útvegurinn. Þess vegna hafa iðnaður,
verzlun og þjónusta átt erfitt uppdráttar
hér á landi, þrátt fyrir ítrekaðar yfir-
lýsingar stjórn valda um nauðsyn þess að
renna fleiri stoðum undir atvinnulífið í
landinu. Og þess vegna hefur verið þrá-
látur halli á viðskiptum við útlönd árum
saman, þannig að hlutfall erlendra skulda
af landsframleiðslu okkar Islendinga er
nú orðið hærra en í nokkru nálægu landi.
Þessi gengisstefna hefur þar að auki
stuðlað að því, að við íslendingar bindum
mun meira vinnuafl og fjármagn við
óhagkvæma matvælaframleiðslu en
nokkur nálæg þjóð.
Alagning veiðigjalds skapar skilyrði
til að lagfæra gengisskráninguna, bæði
til að koma erlendum viðskiptum í varan-
legt jafnvægi og stöðva skuldasöfnun
þjóðarinnar í útlöndum með því móti og
til að búa í haginn fyrir iðnað, verzlun og
þjónustu, sem yfirgnæfandi hluli þjóðar-
innar hefur framfæri sitt af. Það er að
vísu rétt, að nauðsynleg raungengis-
lækkun í kjölfar veiðigjalds gæti átt sér
stað sjálfkrafa í skjóli aukinnarframleiðni
og lægri framleiðslukostnaðar, en mér
virðist þó, að sú breyting gæti tekið langan
tíma og valdið verulegu framleiðslutjóni
á meðan, þar eð framleiðslukostnaður
fyrirtækja, einkum launakostnaður, er
yfirleitt tregbreytilegur niður á við.
Mikill og þrálátur halli á viðskiptum
við útlönd nú og áframhaldandi skulda-
söfnun þjóðarinnar erlendis bera vitni
um það, að gengi krónunnar er enn of
hátt skráð eins og jafnan fyrr. Gengis-
felling getur verið nauðsynleg til að
komast upp úr þessu fari, en þá þarf að
gæta þess mjög vandlega að fylgja henni
eftir með nægilega öflugum aðhalds-
aðgerðum til mótvægis til að koma í veg
fyrir hækkun verðlags og kauplags í
kjölfar gengisfalls. Ég eygi enga leið til
að koma þessu í kring, eins og nú háttar,
nema með því að leggja veiðigjald á og
nota tekjumar af gjaldinu fyrsta kastið til
að lækka virðisaukaskatt til að halda
verðlagi og kauplagi í skefjum. Það væri
hins vegar óðs manns æði að fella gengið
með gamla laginu við núverandi
aðstæður, það er án öflugs aðhalds til
mótvægis, því að þá er næsta víst, að
verðbólgan færi aftur á fulla ferð. Sam-
band veiðigjalds og gengis er þess vegna
tvíþætt í mínum huga: gengisfelling er
nauðsynlegur liður í þeirri skipulags-
breytingu, sem felst í álagningu veiði-
gjalds, og gjaldið er að sínu leyti forsenda
árangursríkrar gengisbreytingar.
Evrópumál
S vo er ein röksemd enn, og hún varðar
samskipti okkar Islendinga við Evrópu-
bandalagið. Nú bendir margt til þess, að
við Islendingar verðurn einir Vestur-
Evrópuþjóða utan Evrópubandalagsins
um eða eftir miðjan þennan áratug, nema
við vendum okkar kvæði í kross og
ákveðum að fylgja hinum Norðurlanda-
þjóðunum inn í bandalagið, eins og við
fylgdum þeim inn í EFTA á sínum tíma
og eins og við fylgdum Dönum og Norð-
mönnum inn í Atlantshafsbandalagið
1949. Finnar hafa ákveðið að sækja um
aðild að Evrópubandalaginu. Þeim eru
skógar landsins mikið hjartans mál ekki
síður en okkur eru fiskimiðin umhverfis
Island, en Finnar eru samt staðráðnir í að
finna lausn á þeim vanda, sem kann að
koma upp í sambandi við hugsanlegan
aðgang annarra bandalags-þjóða að
finnsku skóglendi í almennings-eign.
Finnum hrýs hugur við því að hafna utan
Evrópubandalagsins einir ásamt
Islendingum, meðal annars í ljósi þess
að varnarsamstarf Evrópubandalags-
þjóðanna mun væntanlega leysa Atlants-
hafsbandalagið af hólmi smám saman.
Þessu ættum við Islendingar að velta
fyrir okkur fordómalaust.
Hvað um það, ef við Islendingar
vendum okkarkvæði íkrossog ákveðum
að sækja um inngöngu í Evrópubanda-
lagið einhvem tíma fyrir aldamót, verðum
við að ná samkomulagi við bandalagið
um fyrirkomulag fiskveiða við landið
meðal annars. Eg hef fært rök að því
áður, að álagning veiðigjalds gæti styrkt
samningsstöðu okkar gagnvart Evrópu-
bandalaginu, því að þá gætum við
hugsanlega veitt bandalagsþjóðum form-
legan aðgang að íslenzkum aflakvóta-
ÍSBENDING
markaði eins og að öðram mörkuðum
með gagnkvæmum réttindum og
skyldum í samræmi við lög og reglur
bandalagsins án þess að veita þeim
ókeypis aðgang að auðlindinni, enda
kemur það alls ekki til greina. Þess
konar tilboð af okkar hálfu væri þó
nánast formsatriði að mínum dómi, þar
eð framleiðni í íslenzkum sjávarútvegi
er svo miklu meiri en í öðram bandalags-
löndum (hugsanlega að Spáni undan-
skildum), að fyrirtæki þaðan væru
yfirleitt alls ekki samkeppnisfær við
íslenzk útvegsfyrirtæki á frjálsum og
heilbrigðum aflakvótamarkaði hér
heima. Það, sem á kynni að vanta, að
yfirburðastaða okkar Islendinga á okkar
eigin aflakvótamarkaði væri tryggð,
gætum við áreiðanlega samið um við
bandalagið. Þannig gætum við haldið
fiskveiðum við landið í höndum okkar
sjálfra að langmestu leyti, ef við vildum,
án þess að bandalagið þyrfti að víkja frá
settum grundvallarreglum. Þennan
möguleika tel ég, að íslenzk stjórnvöld
ættu að kanna gaumgæfilega í stað þess
að fljóta sofandi að hugsanlegri
einangrun Islands frá þeim Evrópu-
þjóðum, sem við höfum átt nánust sam-
skipti og mest viðskipti við frá stofnun
lýðveldisins. Þar að auki væram við
Islendingar í aðstöðu til að hafa áhrif á
sameiginlega fiskveiðistefnu banda-
lagsins innan frá í krafti reynslu okkar
og sérþekkingar, en utan bandalagsins
værum við áhrifalausir.
Nú kann einhver að spyrja: getum
við ekki boðið útlendingum einhverjar
veiðiheimildir til kaups, ef þess skyldi
þurfa til að fá inngöngu í Evrópu-
bandalagið, án þess að leggja gjald á
innlend útvegsfyrirtæki? Svarið er nei.
Reglur bandalagsins leggja blátt bann
við hvers konarmismunun eftirþjóðemi.
Þetta er grundvallaratriði í Rómar-
sáttmálanum, sem samstarf bandalags-
ríkjanna hvílir á. Ef við bjóðum
fyrirtækjum frá öðram bandalagslöndum
veiðileyfi til kaups, megum við ekki
afhenda íslenzkum fyrirtækjum sams
konar leyfi án endurgjalds. Hér er í
rauninni ekki verið að stinga upp á
gagngerri stefnubreytingu, þótt svo
kunni að virðast. Við eigum nú þegar
töluverð aflakvótaviðskipti við aðrar
þjóðir. Þessi viðskipti byggjast á gagn-
kvæmum skiptum á veiðiheimildum, án
þess að kvótamir séu metnir til fjár.
Þvílíkir viðskiptahættir era óhagkvæmir
eins og önnur vöruskipti yfirleitt.
(niðurlag í næsta blaði)
Höfundur er prófessor við
Háskóla Islands