Vísbending - 06.04.1995, Blaðsíða 3

Framvirkir
samningar
fíolli Héðinsson
Gjaldþrot breska Barings bankans
vegna viðskipta eins af höndlurum
hans í Singapore, virðist ætla að verða
efasemdarmönnunt um ágæti afleiðna,
kærkomið tækifæri til að búa út reglur
sem gætu dregið úr notkun þeirra. Rétt
notkun afleiðna skiptir þó sköpum fyrir
reksturfjölda fyrirtækjaog gerirþeimkleift
að bera af sér áhættu sem þeir ella væru
ofurseldir. I rnáli Nicks Leesons, nefnds
höndlara í Singapore, eru fréttir nokkuð
misvísandi, en svo virðist sem einfalt fjár-
hættuspil hafi verið á ferðinni. Hann lagði
of mikið undir við kaup á hlutabréfum
(eða öllu heldur réttinn (option) ti! hluta-
bréfakaupa við ákveðnu verði), en markað-
urinn snerist ekki á þá leið sem hann hafði
vænst og hann tapaði. Leeson lagði ein-
faldlega of mikið undir, allt eigið fé
bankans og meira til, án þess að nokkur
innan bankans amaðist við því fyrr en um
seinan. Þannig virðist fall Barings -
bankans sambland ævintýramennsku og
lélegs innra eftirlits.
Ný tæki til
fjármálastýringar.
Derivatives eða afleiður (eða afleiddir
samningar) eru samheiti yfir þau tœki til
fjármálastýringar sem þróuð hafa verið í
alþjóðlegum fjármálaheimi á síðari árum.
Flestar afleiður byggja á útreiknuðum
vaxtamun miðað við þá vexti sem bjóðast
nú og fram að afhendingartíma umsamdra
verðmæta, þ.e. framtíðarverðmæti er leitt
af vaxtamun. A fullkomnum markaði er
ætíð framboð af gagnvirkum samningum
eða spegilsamningum þar sem samningar
eins aðila endurspegla þarfir einhvers
annars, og sá sem gerir afleiddan sam-
ning getur firrt sig áhættu af gagnstæðum
samningi við annan aðila. Hins vegar er
það aftur spuming hvort þeir sem gera
samninga afráða að dreifa áhættunni eða
ekki, því um leið verða menn af ágóðavon.
Er þarna komin hin sígilda togstreita
áhættu og ágóðavonar sem þekkist úr
öllum tegundum viðskipta.
Bankar eru í kjörinni aðstöðu til að
standa að gerð afleiddra fjármálasamninga
af ýmsum gerðum, t.d. gjaldntiðla- og
vaxtaskiptasamninga. Þeir stofna ýmist
til eigna eða skulda gagnvart viðskipta-
mönnum sínum og hafa því rýrnri
möguleika á að verja sig áhættu, heldur
en t.d. fjármálafyrirtæki sem þurfa að leita
spegilsamninga á opnum markaði eða í
kauphöll sem sérhæfir sig á þessu sviði.
Þetta skiptir verulegu máli þar sem
markaður er lítill eða óvirkur.
s
Afleiður álslandi
Viðskipti m eðafleiður sem eiga sér stað
hérá landi takafyrst og fremst til viðskipta
á gjaldeyrismarkaði, þá á milli tveggja
erlendra mynta eða íslenskrar krónu og
erlendra gjaldmiðla með s.k. framvirkum
gjaldeyrissamningum (e. forward). Þetta
er aðeins hið frumstœðasta form afleiða
og byggir á útreikningi sem freista má að
útskýra með neðangreindu dæmi, sem er
skoðað útfrá sjónarhóli bankans og skýrir
hvernig framvirkt gengi á svissneskum
frönkum er fundið út.
Dæmigerður íslenskur aðili til að
hagnýta sér framvirka samninga er t.d.
bifreiðainnfly tj andi sem vill geta boðið fast
verð á nýrri árgerð bfla allt frá hausti til
næsta sumars. Slíkt ætti honum að vera í
lófa lagið með framvirkum samningi við
viðskiptabanka um afhendingu gj aldeyris
áþeimdögumsem greitterfyrirhinapönt-
uðu bíla. Helsta hagræði bflainnflytjanda
af slíkum framvirkum samningi liggur í
þvf að ekki þarf að leggja út fyrir upp-
hæðinni fyir en framvirki samningurinn
er gerður upp, en annars þyrfti hann t.d.
strax að kaupa sér erlendan gjaldeyri og
leggja inn á gjaldeyrisreikning.
Ahættudreifing bankans
Þegar framvirkur gjaldeyrissamningur
hefurveriðgerður, afræðurbankinnhvort
hann gerir nákvæmlega þær ráðstafanir
sem áður var lýst, þ.e. kaupi svissneska
franka fyrir íslenskar krónur og Ieggur þá
Dæmi um notkun afleiða
(Einfaldað)
Bifreiðainnflytjandi kaupir 500.000
svissneska franka af banka og hyggst
greiða fyrir þá eftir 6 mánuði. Hver ætti
þóknun bankans að vera?
Gengi dagsins er 52,75 þannig að
bifreiðainnflytjandinn er í reynd að fá
lánaðar 0,5x52,75 milljónir kr. eða kr.
26.375.000 til 6 mánaða. Af þessu láni
reiknarbankinn venjulega lánsvexti eða
8,9% á ári í þessu dænti og eftir 6 mánuði
verða vextirnir því kr. 1.173.688.
Bankinn kaupir strax 500.000 franka úti
í Sviss og leggur á bankareikning, sem
ber 3,3% innlánsvexti eða 8.250 franka
eðakr.435.188eftir6mánuði. Bankinn
læturbifreiðainnflytjandanjótaþessaog
rukkar hann því einungis um 1.173.688
- 435.188 = 738.500 kr. í vexti. Samtals
á innflytjandinn því að greiða kr.
27.113.500 eftir 6 mánuði og fá í staðinn
500.000 svissneska franka og hefur því
í reynd keypt þessa 500.000 franka á
genginu 54,23 eftir 6 mánuði.
ÍSBENDING
á vexti. En með frantvirka samningnum
um afhendingu á svissneskum frönkum á
seinni tímum hefur bankinn stofnað til
skuldar í frönkum sem kann að henta
honum ágætlega m.t.t. annarra stærða í
gjaldeyrisjöfnuði og því ástæðulaust að
kaupa frankana og leggja þá á vexti.
Önnur viðskipti með afleiðurhérlendis
eru skiptasamningar(e. swaps), t.d. þegar
fyrirtæki kjósa að breyta vaxtagreiðslum
sínum úr breytilegum vöxtum í fasta, eða
úr einni mynt í aðra, þar sem vextir og
gengisáhætta hentar betur þeim við-
skiptum sem fyrirtækið stundar. En
erlendis hefurstarfsemi af þessu tagi vaxið
hvað hraðast nteðal erlendra banka og
engin ástæða er til að ætla annað en að sú
verði einnig raunin hér á landi.
Höfundur er hagfrœðingur og
starfar í deild erlendra viðskipta í
Búnaðarbanka íslands, m.a. að gerð
afleiddra samninga.
------♦----♦----♦------
Hlutabréf,
arður og
skatttekjur
Vilhjálmur Bjarnason
Eftirfarandi upplýsingar komu fram
í svari fjármálaráðherra við fyrir-
spurn Vilhjálms Egilssonará alþingi um
hlutabréfaeign arðgreiðslurog skatttekjur
af þessari eign.
A) Samkvæmt skattframtölum ársins
1994 voru 31.525 einstaklingar (hjón talin
sem tveir einstaklingar) eigendur hluta-
bréfa að framtöldu verðmæti samtals 18,5
milljörðum. Þar af voru tæplega 8 millj-
arðar. eignarskattskyldir, en skattfrelsi
hlutabréfaerbundið við 1,2 milljónirhjá
einhleypum og 2,4 milljónir hjá hjónum.
B) Arður af hlutabréfum, talinn fram af
17.747 einstaklingum, nam 949 millj-
ónurn. Þar af var tæplega helmingur
skattfrjálsar tekjur eða um 460 milljónir,
en skattfrelsi arðs er bundið við 10% af
nafnverði hlutafjár að hámarki, eða 128
þús. kr. hjá einhleypum og 256 þús. kr.
hjá hjónum.
C) Tekjur ríkissjóðs af hlutabréfaeign
einstaklinga voru því eftirfarandi:
i)Eignarskatturafhlutabréfumum 135-
140 milljónir, greiddur af 2.600 ein-
staklingum.
ii) Tekjuskattur um 200 millj. króna,
greiddur af tæplega 1.000 einstaklingum.
3