Vísbending - 22.01.1999, Blaðsíða 2

ISBENDING
Sambúð ferðaþjónustu og stóriðju
Vilborg H. Júlíusdóttir
hagfræðingur
Aundanfömum ámm hefur mikið
verið skeggrætt um ágæti stór-
iðju fyrir íslenskt atvinnulíf og
er þá oftar en ekki vísað í hagvaxt-
aráhriforkufreks iðnaðar. Nú hin sið-
ari misseri hefur þó oft verið bent á
ferðaþjónustu sem valkost til þess
að hagnýta náttúmgæði landsins
en minna hefur farið fyrir því að meta
efnahagslega ávinninga þessara
valkosta.
• Hver er hlutur þeirra í landsfram-
leiðslu þjóðarinnar?
■ Hver er hlutur þeirra í brúttó- og
nettógjaldeyristekjum þjóðarinn-
ar?
• Hvað starfa margir í þessum at-
vinnugreinum?
Framlag atvinnugreina til
landsframleiðslu
Hinn mikli hagvöxtur undanfarin ár á
meðal annars rætur að rekja til auk-
inna umsvifa í tengslum við uppbygg-
ingu á orkufrekum iðnaði hér á landi.
Þrátt fyrir að áhrifin af þessum umsvifúm
komi ekki að fúllu fram fyrr en á næstu
tveim árum getur þróun atvinnu-
greinarinnar undanfarin ár gefið vís-
bendingu um hvers sé að vænta. Þeg-
ar verið er að meta vöxt og viðgang
atvinnugreina innan efnahagsstarf-
seminnar er jafnan stuðst við framlag
þeirra til landsframleiðslu' en hlutur
orkufreks iðnaðar í landsframleiðslu
landsmanna var að meðaltali 1,1% á
tímabilinu 1981-1985. Ánæstufimm
árumeðaátímabilinu 1986-1990 var
hlutfallið 1,4% og á fyrstu fimm árum
þessa áratugar var hlutfallið 0,8%.
I þessu samhengi er vert að taka fram
að í flestum tilfellum geta hagfræð-
ingar sammælst um gildi hagvaxtarhug-
taksins sem mælikvarða á hina efna-
hagslegu velferð þjóða. Stundum er þó
ekki allt sem sýnist. Aukin landsfram-
leiðsla þýðir ekki endilega að lífskjörin
batni samsvarandi ef erlendir aðilar eiga
tilkall til hluta ffamleiðslunnar í formi
vaxta og arðgreiðslna. Þj óðarframleiðsla
og þjóðartekjur geta þá verið betri mæli-
kvarðar því að þeir k.varðar taka tillit til
slíkra þátta. Jafnvel mætti nota hreinar
þjóðartekjur sem einnig taka tillit til
nauðsynlegra afskrifta við framleiðslu
gæðanna. Með þetta í huga minnkar
vægi orkufreks iðnaðar enn ff ekar í verð-
mætasköpun þjóðarinnar.
I-Iér á landi eins og víða annars staðar
hefur verið mikill uppgangur í ferða-
þjónustu. í takt við þessa þróun hafa
fyrirtæki í ferðaþjónustu, innan mismun-
andi atvinnugreina, myndað umgjörð
um víðtæka og fjölbreytta þjónustu-
starfsemi á sviði ferðamála. Ekki eru þó
alliráeinumáli um mikilvægi ferðaþjón-
ustu sem atvinnugreinar en til að fá sam-
anburð við hlutdeild orkufreks iðnaðar
í verðmætasköpun þjóðarinnar er hægt
að skoða framlag helstu greina ferða-
þjónustunnar til landsframleiðslunnar.
A árunum 1981-1985 var samanlögð hlut-
' Framlag einstakra atvinnugreina til landsframleiðslu
er fundið með samanburði á vinnsluvirði i hverri
atvinnvinnugrein semhlutfall afvergum þáttatekjum.
Vinnsluvirðið segir til um I hvaða atvinnugreinum
verðmætin myndast.
deild atvinnugreina í flugrekstri,2 gisti-
húsarekstri og ferðaskrifstofúrekstri um
2,2% af landsffamleiðslu, á næstu fimm
árum var vægi þessara greina 2,1% og á
fyrstu árum þessa áratugar var hlutfallið
2,3%.
Samkvæmt skilgreiningu3 Þjóðhags-
stofnunar er vægi ferðaþjónustu í heild
um 3,6% af landsframleiðslu á árinu 1995.
Víða í Evrópu er ferðaþjónusta álitin
mikilvægur drifkraftur efnahagslífsins.
Auk þess er talið að hún hafi jákvæð
áhrif á þann efnahagssamruna sem nú
á sér stað mill i þj óða. Undanfarin ár hefúr
megináherslan innan greinarinnar og
einnig meðal ferðamanna sjálfra verið
lögð á umhverfismál. Þetta gæti skapað
ný tækifæri fyrir íslenska ferðaþjónustu
ef vel væri haldið á málum enda fellur
sérstaða landsins nokkuð vel að þessum
nýju áherslum.
Gjaldeyristekjur
Annað sem teflt hefúr verið ffam
sem rökum í umræðunni um
frekari uppbyggingu orkufreks iðn-
aðar er aukin íjölbreytni í útflutn-
ingsstarfsemi þjóðarinnar en efna-
hagur þjóðarinnar er mjög undir því
kominn hvemig til tekst með gjald-
eyrisöflun. Samkvæmt bandaríska
hagfræðingnum Paul Krugman og
fleirum snýst milliríkjaverslun um
hlutfallslega yfirburði og sérhæf-
ingu, þ.e. að hver þjóð sinni því sem
hún gerir hlutfallslega best. Með
þeim hætti skapast gmndvöllur fyrir við-
skiptum, öflun gjaldeyristekna ásamt
innflutningi á ódýrari vöru og þjónustu.
Hagvöxtur og hagsæld þjóða ætti því
að geta aukist. En auknar gjaldeyris-
tekjur em ekki markmið í sjálfu sér. Það
sem skiptir máli er sá virðisauki sem
myndast í landinu.
I þessu ljósi er áhugvert að skoða gjald-
eyristekjur þjóðarinnar og skiptingu
þeirra á atvinnugreinar. 1 töflu 1 er
skipting útllutningstekna sýnd fyrir
tímabilið 1990-1997. Fram kemurað
sjávarútvegurinn aflar enn um helm-
ings gjaldeyristeknanna en glöggt
sést að þjónustugreinamar em í hvað
örustum vexti og munar þar miklu um
tekjur í samgöngum, ferðaþjónustu
og öðrum þjónustugreinum. Til fróð-
leiks má geta þess að á tímabilinu
1990-1997 hefur þjónusmútflutning-
ur á föstu verði vaxið um nær 43%
meðan vöruútflutningur jókst um
nær 17%.
Hér er þó ekki allt sem sýnisl því það
er ekki aukning vergra gjaldeyristekna
af útflutningi sem skipta mestu fyrir
aukin hagvöxt heldur mun frekar
aukning hreinna gjaldeyristekna, þ.e.
2Hérerbúið að draga um 20% afvergum þáttatekjum
i flugrekstri frá tilað nálgast farþegaflutninga grein-
3 Núverandi skilgreining Þjóðhagsstofnunará ferða-
þjónustuereftirfarandi: 90% afframleiðslu/störfum
á gististöðum (atv.gr. 863), 30% af framleiðslu/
störfumáveitingastöðum (atv.gr. 862), u.þ.b. 58%
afframleiðslu/störfum við samgöngurá landi (atvgr.
712 og713), 4,5%afframleiðslu/störfum viðsam-
göngur sjóleiðis (atvgr. 715), 80% af framleiðslu/
störfumviðflugsamgöngurfatvgr. 717og718), 12%
afframleiðslu/störfum við menningu og afþreyingu
(atv.gr. 94), 100%afframleiðslu/störfumviðferða-
skrifstofur ofl. atv.gr. 719), 18% af framleiðslu/
störfum við sérverstun með minjagripi, sportvörur
ofl. (atv.gr. 628) og loks 9% af framleiðslu/störfum
i btandaðri verslun (atv.gr. 629).
2