Vísbending - 12.03.1999, Síða 1

V
V i k n
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
12. mars 1999
10. tölublað
17.árgangur
Viðskiptastríð ogvemdarstefna
r
tökin í „bananastríðinu" á milli
Evrópusambandsins (ESB) og
Bandaríkjanna hörðnuðu í
upphafi mánaðarins þegar Bandaríkin
ákváðu að leggja ofurtolla á nokkrar
vörutegundir frá Evrópu. í sjálfu sér
hefur málið ekkert með þær vörutegundir
að gera heldur er ofurtollurinn settur til
þess að láta hart mæta hörðu í viðskiptum
þjóðanna. Þema málsins eru bananar
og mismunandi viðskiptaskilyrði sem
viðskipti með banana af ólíkum uppruna
njóta. Viðskipti með banana frá fyrrum
nýlendum Frakka í Karíba-hafinu, sem
evrópsk fyrirtæki dreifa, eru á betri
kjörum en bananar frá Suður- og Mið-
Ameríku en þeim er dreift afbandarískum
fyrirtækjum. Bandaríkjamenn kærðu á
sínum tíma málið til Alþjóðaviðskipta-
stofnunarinnar (WTO) og unnu málið.
Evrópusambandið hefur hins vegar nýtt
sér vankanta kerfisins og dregið að
framfylgja dómi stofnunarinnar og
heldur uppi vemdarstefnu sinni án
breytinga.
Þrátt fyrir að Evrópusambandið sé
greinilega að reyna að komast hjá því að
spila eftir reglum frjálsrar
milliríkjaverslunar eru aðgerðir þess,
eða öllu heldur aðgerðaleysi, innan
reglna Alþj óðaviðskiptastofnunar-
innar. Bandaríkin hafa hins vegar misst
þolinmæðina og ákveðið að láta hart
mæta hörðu í samræmi við „Omnibus
Trade and Competitiveness Act“ frá
1988 og leggja ofurtolla á evrópskar
vörur í von um að geta þvingað
Evrópusambandið til þess að leika eftir
reglumfrjálsrarmilliríkjaverslunar. Um
leið hafa þeir hins vegar sjálfir brotið
reglur Alþjóðaviðskiptastofnunar-
innar.
r
Ognandi þrýstingur
Hugmyndafræðin sem Bandaríkin
hafa nú beitt í bananastríðinu, að
beita vemdarstefnu á vemdarstefnu til
að þvinga fram frelsi í viðskiptum, er
ekki ný afnálinni. Adam Smith talaði um
á sínum tíma að hægt væri að beita önnur
lönd þrýstingi með því að að hóta að
beita vemdarstefnu gegn útflutningi
þeirra. Slík hótun gæti leitt til þess að
land sem beitir vemdarstefnu gæti fallið
frá henni vegna þess að það væri betra
fyrir hagsmuni þjóðarinnar að láta af
henni en eiga hættu að hótunin yrði að
veruleika. Með þessum hætti gæti
vemdarstefna sem ógnun aukið velferð
þjóðar.
Adam Smith og aðrir hagfræðingar
hafa allar götur síðan haft áhyggjur af
því að þessi hugmyndaffæði myndi ekki
virka, ógnunin mundi ekki minnka
viðskiptahömlur heldur verða sífelld
ógnun og ekki leiða til aukins frelsis í
viðskiptum. Stórar og valdam iklar þjóðir
gætu notað slíkar hótanir til þess að
þröngva minni þjóðum til að haga
utanríkisviðskiptum sínum eins og stóm
þjóðunum hentar. Ein af afleiðingunum
væri sjálfviljugir kvótar sem hafa í
auknum mæli orðið til í samkomulagi
þjóða í staðinn fyrir tolla. Um leið er þó
fallið frá frjálsri verðmyndun
markaðarins.
Vandamálið við ákvæði eins og
„Omnibus Trade and Competitiveness
act“ er hættan á að vemdarstefna sem
hótun nýtist ekki til að auka ávinning
þjóðarinnar í heild heldur lítilla
hagsmuna- og þrýstihópa. Afleiðingin
verði ekki aukið l'relsi heldur að þjóðin
verði af ódýrara eða betra framboði
erlendis ffá. Með því að leggja ofurtolla
á evrópskar vömr sem hafa ekkert með
banana eða aðra ávexti að gera eru
Bandaríkin nákvæmlega að þjóna litlum
hagsmuna- og þrýstihópum en um leið
em þau að tryggja sér samningsstöðu.
Frjáls vemdarstefna
rátt fyrir að skilvirkni Alþjóða
viðskiptastofnunarinnar hafí ekki
alltaf verið eins og best væri á kosið
hefur stofnunin virkað ótrúlega vel.
Siðan árið 1995 hefur stofnunin afgreitt
163 ágreiningsmál ámilli þjóða. Tollar
hafa verið lækkaðir og lög um vemdun
höfundaréttar hafa verið sett.
Sumir eru þó á þeirri skoðun að það
gangi aldrei upp að reyna að halda uppi
ffíverslun og jafhvel að undanþágulaus
fríverslun geti leitt til verndarstefnu
frekar en að styrkja stoðir alþjóðar-
verslunar. Millivegur sem nefna má
gagnkvæm skipti (e. reciprocity) hefur
verið nefndur sem lausn þó að enginn
viti nákvæmlega hvernig hægt er að
útfæra slíkt skipulag. Engu að síður er
ljóst að sérhagsmunir þjóða og
hagsmunahópa innan þjóða gera það
að verkurn að alltaf verði fundnar
einhverjar leiðir til þess að hygla
heimamönnum á kostnað erlendra
keppinauta (og yflrleitt á kostnað
neytenda og þjóðarinnar sem heildar).
Um leið og tollar hafa verið lækkaðir
hafa þjóðir verið iðnar við að finna aðrar
leiðir, kerfisbundnar leiðir, til þess að
gera erlendum keppinautum of dýrt og
erfltt að koma inn á markaðinn.
Framtíð alþjóðaverslunar
egar stórar þjóðir eins og Bandaríkin
em famar að taka reglumar í sínar
hendur er mikil hætta á þvi að þær reglur
sem reynt hefur verið að mynda um
alþjóðaviðskipti missi áhrif sín og minni
þjóðir sjái ekki ástæðutil að fylgjareglum
sem þjóna ekki þeirra hagsmunum. Þó
að það sé ekki gott til afspurnar að
Evrópusambandið reyni að komast
undan reglum alþjóðaviðskipta þá
verður það að teljast heillavænlegri
lausn að fylgja einhverri millileið á milli
hefðarinnar fyrir fríverslun, hefð sem
má fínna í Þýskalandi og á Bretlandi og
hefðarinnar fyrir vemdarstefnu, hefðar
sem má finna í Ítalíu og í Frakklandi,
heldur en að þrýsta svo á fríverslun að
lönd taki upp harða verndarstefnu.
Margir óttast einmitt að ef
uppsveiflan sem hefur átt sér stað í
Vestur-Evrópu fari niður á við rnuni
margar þjóðir bregðast við nteð
verndarstefnu sem mun auka bæði
fallhæðina og fallhraðann þannig að
alþjóðalegkreppayrði uppskeran. Hvort
„bananastriðið“ sé upphafíð að
endalokum uppsveiflu alþjóða-
viðskipta, rétt eins og annars konar stríð
batt enda á síðustu uppsveiflu
alþjóðaviðskipta um síðustu aldarmót,
getur líminn einn leitt í ljós.
^ „Bananastríðið" á milli ^ Nýsköpun er vaxtar- ^ Helgi Gestsson viðskipta- i Verðbréfaviðskipti á
I Bandaríkjanna og 1 broddur sem nauðsynlegt 2 fræðingur fjallar um /| netinu hafa stóraukist á
_L Evrópusambandsins tók er að hvetja ti I og lágmarka mótandi samanburð í fáeinum árum og margir
alvarlega steffiu nýlega. kerfísbundnar hindranir. stefnumörkun fyrirtækja. hafa nýtt sér möguleikann.