Vísbending - 02.04.1999, Blaðsíða 4
(Framhald af síðu 1)
F arsímamarkaðurmn
r
Islenski símamarkaðurinn fór í
gegnum miklar breytingar á síðasta
ári. Nýtt fyrirtæki, Tal, sem að mestu
leyti var fjármagnað af erlendum aðilum
kom inn á markaðinn um mitt ár 1998.
Með tilkomu Tals varð til fákeppni á
farsímamarkaðinum sem hefur bæði
mjög flýtt fyrir framförum og
verðlækkunum. Fyrir komu Tals inn á
markaðinn voru 46 þúsund GSM-
notendur, frá 1. maí til loka ársins varð
67% aukning og voru notendur um 77
þúsund í lokárs 1998. Markaðshlutdeild
Tals er 14,3% eða um 11 þúsund
notendur í samanburði við 85,3%
hlutdeild Landssímans. Þrátt fyrir að 77
notendur þýði að rétt tæplega 28%
þjóðarinnar noti farsíma þá er búist við
að markaðurinn haldi áfram að vaxa á
þessu ári, þó að ætla megi að eitthvað
dragi úr vaxtarhraðanum.
Einkavæðing
Ibyrjun árs 1997 var Póstur og sími
gerður að hlutafélagi. Handhafí
hlutabréfanna hefur frá þeim tíma verið
ríkið. Enn er beðið einkavæðingar og er
ekki hægt að sjá að hún sé á dagskrá fyrr
en í upphafi nýrrar aldar. Island hefúr
þann vafasama heiður að vera eitt af sjö
löndum OECD sem hafa ekki einkavætt
hið almenna símkerfi að einhverju leyti,
hin löndin eru Tékkland, Grikkland,
Ungverjaland, Holland, Portúgal og
Tyrkland. Öll Norðurlöndin, að
undanskildu Islandi, hafa opnað fyrir
frjálsa samkeppni að almenna
símkerfinu.
Þjónusta er lykilorðið
Fáir efast um að Landssíminn hafi
tekið stökkbreytingum á siðustu
árum. Landssíminn er án nokkurs vafa
orðið mjög framsækið og þjónustudrifið
fyrirtæki. Það býryfirtækni og kunnáttu
sem er samkeppnishæf við erlend
fyrirtæki, mikið af efnilegu fólki hefur
verið fengið inn í fyrirtækið og mikið
hefur verið lagt í uppbyggingu
mannauðsins. Breytingar þessar hafa
orðið til þess að mæta samkeppni.
Þjónusta er að sjálfsögðu lykilorðið hjá
þjónustufyrirtækjum á símamarkaði og
það hefur í auknum mæli fengið
hljómgrunn i innviðum Landssímans.
Það er einmitt þjónusta sem er líklegust
til þess að batna fyrst þegar markaðs-
skipulagi er breytt úr einokun yfír í
fákeppni eða samkeppni. Því fleiri
fyrirtæki því líklegra er að þjónusta batni
og verð lækki. Andlitslyftingin sem
Landssíminn hefur farið í gegnum er
gott dæmi um hvemig samkeppni getur
dregið ferskleika undan forneskju.
Einkavæðingarkrafa
Umræðan um Landssímann vekur
spumingu um hvort ekki sé rétt að
láta slag standa og einkavæða
fyrirtækið, selja hlutabréfm. Það er án
nokkurs vafa óeðlilegt að ríkið sé í
samkeppni við einkafyrirtæki og
sérstaklega þegar handhafí hlutabréfa
Landssímans er einnig yfinnaður
símamála. Nú þegar þrjú fyrirtæki em á
þessum markaði er ekki lengur til
setunnar boðið. Samkeppni við
einokunarfyrirtæki og ríkisfyrirtæki er
yfirleitt erfið og ósanngjöm fyrir
einkafyrirtæki. Víða í OECD-löndunum
hafa „samkeppnistilburðir" fyrrum
einokunarfyrirtækja á símamarkaði
valdið því að reglur hafa aukist verulega
í stað þess að fækka eins og var
keppikefli OECD. Sama virðist vera að
gerast hér á landi.
Nú er lag
Seinagangur pólskra yfirvalda við
einkavæðingu TPSA olli því að
markaðsverðmæti fyrirtækisins lækkaði
verulega og pólska ríkið tapaði
peningum sem hefðu getað komið sér
vel í uppbyggingu landsins. Lands-
síminn skilaði 3.390 milljón króna
hagnaði fyrir skatta á síðasta ári og
arðsemi eigin ijár var 19,6%. Rökin fyrir
einkavæðingu eru þess vegna ekki
einungis að ríkið eigi ekki standa í
fyrirtækjarekstri, að ýta undir frjálsa
samkeppni og um leið neytenda-
ábatann, sem kemur fram í lægra verði
og betri þjónustu, heldur era þau einnig
hagkvæmnisleg þar sem það er ólíklegt
að betra verð fáist fyrir fyrirtækið en
einmitt núna. Fáir deila um þetta enda
eru rökin gegn einkavæðingu ekki
hagfræðileg heldur pólitísk og margt
bendir til þess að það sé einmitt pólitík
og kosningar sem gera það að verkum
að lítið er aðhafst.
Heimild: OECD, Ársskýrsla Landssímans,
Frjáls verslun (1 .tbl. 1999)
1) M.v. gengi Bandaríkjadoilars
31.12.1998
Vísbendingin
J
r j \
Ein stærstu mistök sem ffumkvöðull
getur gert þegar hann hefur komið
fyrirtæki sínu á koppinn er að halda
áffam að stjóma fyrirtækinu sjálfur. Þrátt
fyrir að frumkvöðull sé upphafsmaður
og hugmyndafræðingur þá er ekki þar
með sagt að hann sé góður stjórnandi.
Önnur lögmál eiga við. Þá erkominn tími
til þess að athuga hvort ekki sé rétt að
láta menntaðan stjórnanda sjá urn að
halda um taumana. Fátt er verra í uppeldi
en þegar reynt er að stýra fullvöxnum
unglingi eins og smákrakka.
ISBENDING
Aðrir sálmar
Fyrstu merki kreppunnar?
Asiðustu dögum hafa borist
upplýsingar um ársuppgjör
nokkurra fyrirtækja þar sem tap er mjög
mikið. Afþeim máráða að góðærið sem
mönnum er tungutamt er ekkert
náttúrulögmál. Að vísu mega menn alls
ekki stökkva til og spá heimsendi um
leið og einhvers staðar blæs á móti en
með því að vera fljótur til að sjá
hættumerkin er hægt að draga úr
áhættunni. Margoft hefúr verið á það
bent að skuldir heimilanna hafa að
undanförnu aukist mun hraðar en
greiðslugeta þeirra. Auðvelt er að fá lán
af ýmsu tagi til þess að § ármagna ney slu,
til dæmis bílalán, úttektir á kreditkortum,
yfirdrátt og nú síðast veltukort. Ekki er
við þá sem veita lánin að sakast þótt
vísttaki þeiráhættu. Þeirsjágotttækifæri
til viðskiptameð góðri ávöxtun fyrir sig.
Þeim veitist auðvelt að fjármagna lánin
með því að fá lán erlendis á tiltölulega
lágum vöxtum. Vandinn felst í því að
heimilin eru búin að skuldsetja sig svo
mjög að lítill samdráttur í greiðslugetu
getur haft alvarlegar keðjuverkandi
afleiðingar. Nýlega var tilkynnt um
uppsagnir starfsmanna Fiskiðju-
samlags Húsavikur. Fyrirtækið var með
eðlilegum hætti að bregðast við
rekstrarerfiðleikum. Víðar er sagt frá
minnkandi yfirvinnu þótt enn hafi ekki
komið til uppsagna. Keðjuverkandi
áhrifin munu fljótt segja til sín.
Stjómarformaður Samvinnusjóðsins
sagði frá því á aðalíúndi að hækka hefði
þurft framlög í afskriftarsjóð
fyrirtækisins. Þetta vandamál var
landsmönnum vel kunnugt á áranum
um og upp úr 1990 en þá ullu gjaldþrot
stórra fýrirtækja bæði sjóðum og
bönkum miklum búsifjum. Að
undanfomu hafa menn getað leyft sér
miklar ijárfestingar án þess að leggja
fram mikið eiginfé vegna þess að aðgengi
að lánsfé er gott. Sá sem leggur aðeins
10% fram af eigin fé hefúr tapað öllu ef
fjárfestingin lækkar í 90% af verðmæti
sínu. Einmitt þessi staðreynd kallar á
það að menn séu íhaldssamir í
ijárfestingum og lánveitingum einmitt
núna. íhaldssemin segir ekki að menn
eigi ekki að gera neitt heldur að aðgát sé
höfð.
v_______________________________________
f'Ritstjórn: Eyþór ívar Jónsson ritstjóri ogN
ábyrgðarmaður, Benedikt Jóhannesson.
Útgefandi: Talnakönnun hf., Borgartúni 23,
105 Reykjavik.
Sími: 561-7575. Myndsendir: 561-8646.
Netfang:visbending@talnakonnun.is.
Málfarsráðgjöf: Málvísindastofnun Há-
skólans.
Prentun: Gutenberg. Upplag: 700 eintök.
Öll réttindi áskilin. © Ritið má ekki afrita án
fyeyfis útgefanda.
4