Vísbending - 23.04.1999, Side 1
ISBENDING
23. apríl 1999
16. tölublað
V i k u
rit um viðskipti og
efnahagsmál
17. árgangur
Flótti eða fyrirhyggj a
Byggðamálin hafa borið á góma í
umræðunni fyrir kosningar, enda
standa nokkur byggðalög
frammi fyrir því að þau gætu lagst í eyði
um miðja næstu öld. Islendingar eru þó
ekki alveg útdauðir, þeir voru 275.277
þann fyrsta desember árið 1998. A
þessum áratug, frá 1990 til 1998, hefúr
Islendingum fjölgað um 19.422
einstaklinga sem er 7,59%
aukning á þessum átta árum. A
síðasta ári var 1,18% aukning sem
er talsvert yfir meðaltalinu.
Misskiptfjölgun
Alandsvísu þá hefur Qölgunin
orðið mest á höfuðborgar-
svæðinu, eða um 14,93%, sjö
einstaklinga á dag (sjö og hálfan
á tölfræðimáli) síðustu átta ár.
Hlutfallsleg ljölgun á höfuð-
borgarsvæðinu er langt yfír
hlutfallslegri fjölgun á landinu
öllu og reyndar er fjölgunin fyrst
og fremst þar. Næst koma
Suðurnesin með 4,18% fjölgun á
tímabilinu. Verri er staðan hjá öðrum og
nokkur fækkun varð á Vestfjörðum
(12?25%), Norðurlandi vestra (8,15%),
Austurlandi (7,15%) og Vesturlandi
(3,94%). Þetta samsvarar fækkun um
einn einstakling (einn og einn íjórða)
hvern einasta dag síðustu átta ár. A
Vestfjörðum liti þetta enn verr út
(fækkun um 15,65%) ef ekki væri fyrir
aðflutta útlendinga en fjórtándi hver
Vestfirðingur (7,1%) er aðfluttur. Hrein
yfirfærsla frá landsbyggðinni yfir á
höfúðborgarsvæðið var 1.760 einstak-
lingar árið 1998 sem er 0,64% af lands-
mönnum miðað við 1. des. 1998.
Enginúrræði
argir hafa áhyggjur af
landsbyggðinni og hafa kannski
ærna ástæðu til. Miðað við sömu fækkun
einstaklinga á Vestfjörðum heyrir
búseta þar sögunni til árið 2056 og þá
verða rótgrónir Islendingar á
Vestfjörðum horfnir þaðan fimmtán
árum áður. Ef keppikeflið er að halda
uppi byggðu bóli þá væri ekki úr vegi að
fara bregðast við þessari þróun.
Sumir stjómmálaflokkanna hafa lýst
yfir áhyggjum sínum á landsbyggðar-
þróun fyrir kosningar en fátt er um
raunveruleg úrræði. Menningarhús vítt
og breitt um landið munu ekki breyta
þessari þróun og reyndar er erfitt að sjá
að nokkuð geti snúið við fólks-
flutningum til höfuðborgarsvæðisins.
Engu að síður er það ljóst að þetta snýst
um lífsviðurværi, snýst um atvinnumál,
félagsmál og ekki síst menntamál. Þetta
snýst um þarfir fólks í nútímaþjóðfélagi.
Gullöldin liðin
r
113. tölublaði Vísbendingar á þessu
ári fjallaði Ásgeir Jónsson
hagfræðingur um hvernig áttundi
áratugurinn hafði áhrif á lands-
byggðarþéttbýli. í rúm tuttugu ár
stöðvaðist hlutfallsleg fjölgun höfuð-
borgarsvæðisins á kostnað lands-
byggðarinnar. Ástæðumar voru ódýr
lán, tilkoma skuttogara og útfærsla
landhelginnar sem gerðu það fýsilegt
að byggja upp sjávarpláss og færði fólki
góða afkomu. Eftir 1983 snerist þessi
þróun við þegar ljóst var að
þorskstofninn var ofveiddur. I kjölfarið
varð kvótakerfið til.
Frá þeim tíma hefúr þróunin verið öll
á einn veg, dregið hefur úr ljölgun á
landsbyggðinni og liggur nú fyrir að
vemleg fækkun hefur orðið í nokkmm
landshlutum á þessum áratug.
Nýirtímar
Hvort sem mönnum líkar betur eða
verr þá er atvinnuuppbygging
þjóðarinnar að breytast. Mikilvægi
sjávarútvegs er að minnka og
hlýtur að minnka ef þjóðin ætlar
sér áffamhaldandi uppbyggingu.
Enda hefúr hlutdeild fiskveiða og
-vinnslu af hagvexti verið
neikvæð síðustu tvö ár. Það er
fyrst og fremst þjónustutengdar
greinar sem hafa haldið uppi
hagvexti síðustu ára.
Þegar fólksflutningar frá
Vestfjörðum em skoðaðir kemur
í ljós að ástandið er enn alvarlegra
þegar rýnt er í breytingu á
aldurshópum. Ungu fólki fækkar
hlutfallslega mest. Hvort það em
tækifærin sem toga eða aðstæður
sem ýta mönnum burt, hvort það
er fyrirhyggja eða flótti sem þar
ræður er ekki ljóst. Hitt er þó ljóst að í
aldurshópnum 20-24 ára fækkaði um
22%, í aldurshópnum 25-29 fækkaði um
tæp 38% og í aldurshópnum 30-34
fækkaði um tæp 27% á síðustu átta ámm.
Þetta er sérstaklega alvarlegt þar sem
það er þessi hópur sem er líklegastur er
til að innleiða nýjungar, standa í
framvarðasveit frumkvöðla en það er
líklega það eina sem getur snúið við
núverandi brottflutningi. Olíklegt er að
sjávarútvegur verði aftur sú lyftistöng
sem hann var á áttunda áratugnum,
eitthvað annað verður að koma til,
eitthvað nýtt lífsviðurværi og
hugarfarsbreyting sem gerir líf í faðmi
móður náttúru fýsilegra en
steinsteypustrit nútímamannsins.
Hvort sem menn vilja kalla það flótta
eða fyrirhyggju þá er ekkert sem bendir
til þess að fólk rnuni ekki halda áfrarn
ferð sinni, enn sem áður, á þjóðbraut til
höfuðborgarsvæðisins.
Heimildir: Hagstofa íslands,
Þjóðhagsbúskapurinn. Framvindan 1998 og
horfur 1999. - Þjóðhagsstofnun,
Seðlabanki íslands.
1
Brottflutningur frá
nokkrutn byggðarlögum
veldur áhyggjum um
byggð á landsbyggðinni.
2
Margt er líkt tneð japanskri
stj ómunarhugmy ndafr æði
og breyttu landsliði
íslands í knaltspymu.
3
Ásgeir Daníelsson hag-
fræðingur og Friðrik Már
Baldursson forstjóri
Þjóðhagsstofnunar gera
4
athugasemdir við gagn-
rýni Þórólfs Matthías-
sonar hagfræðings á
skýrslu auðlindanefndar.
Mynd 1. Mannfjöldabreytingar ú
nokkrunt landssvϗum
15.000
14.000
13000
12000
11.000
ÍQOOO
9.000
8000
7.000
- _
— — Vstfiiðr
) f I 1 1 1 Niúiiad \etm
"— -
■ - ■ ■AH.utrd
1990 1991 1992 1993 19911995 1995 1997 1998