Vísbending - 23.04.1999, Blaðsíða 3
V
ISBENDING
Athueasemdir við skrif
Þórolfs Matthíassonar
um skýrslu
Þjóðhagsstofnunartil
auðlindanefndar
Ásgeir Daníelsson hagfræðingur
og Friðrik Már Baldursson
forstjóri Þjóðhagsstófnunar
r
Vísbendingu 9. og 16. apríl fjallaði
Þórólfur Matthíasson um nokkrar
skýrslur sem fylgdu með áfanga-
skýrslu auðlindanefndar sem út kom í
mars á þessu ári. Ein skýrslan var unnin
á Þjóðhagsstofnun (ÞHS). Þórólfur
fmnur skýrslu ÞHS margt til foráttu.
Hann telur ÞHS „misstíga sig [...] á
fræðasviðinu" og „kasta mikilvægum
kennisetningum hagfræðinnar [...] fyrir
róða án umræðu" og kvartar undan því
að ,,[m]argar þeirra prósentutalna sem
nefndar eru [...séu...] ótrúlega ýktar.“
Svo virðist sem Þórólfur telji rökin fyrir
flestum þessum aðfinnslum nokkuð
augljós. Við sjáum ekki ljósið og finnst
raunar Þórólfur höggva mikinn í
vindmyllubardaga við skoðanir sem
hann gerir ÞHS meira og minna upp.
Skal hér á eftir vikið að nokkrum helstu
atriðum í gagnrýni Þórólfs.
Kvótaverð
iðað við vægi í greinum Þórólfs
má ætla að stærsta syndin sem
drýgð sé í skýrslu ÞHS sé að þar standi
að , jaðarhagnaður betur settu fyrirtækj-
anna [...] ræðurkvótaverðinu“(bls. 200).
Þessi setning fær Þórólf til að hrópa upp
að ÞHS sé að „kastamikilvægum kenni-
setningum hagfræðinnar“, ÞHS
,,afskrif[i]... kennslubókarhagfræðina
umræðulaust" og telur að „leiguverðið
á kvótanum sé óháð framboðinu!"
Er þetta nú örugglega rétt túlkun á
skýrslunni? Nú vill svo til að við undir-
ritaðir höfúm kennt rekstrarhagfræði við
Háskólann í nokkuð mörg ár, m.a.
verðmyndunarfræði. Er trúlegt að við
köstuðum þessum if æðum án umræðu?
Auðvitað ekki. í meginatriðum liggur
santa hugsun á bak við umfjöllun i
skýrslu ÞHS og myndina í síðari grein
Þórólfs, enda er hann ágætlega
menntaður í hagfræði. Þessu til
sluðnings er rétt að benda á að í
skýrslunni stendur líka: „Núverandi verð
á aflamarki endurspeglar skammtíma
jaðarhagnað fyrirtækjanna" (bls. 160 og
víðar). Þetta er í fúllkomnu samræmi við
alla kennslubókarhagífæði. Hefði ekki
verið nærtækara að álykta að orðin
„betur settu fyrirtækjanna“, sem eru þau
orð sem fara fyrir brj óstið á Þórólfi, væru
vilnisburður um ónákvæmni í orðalagi
ffekar en gera starfsmönnum ÞHS það
upp að þeir hafni grundvallaratriðum
hagfræðinnar?
Til að útskýra verðmyndun á kvóta-
markaði teiknar Þórólfur niðurhallandi
linu sem táknar jaðarhagnað útgerðanna
sem fall af úthlutuðum kvóta og finnur
verðið (P1 á myndinni) þar sem
jaðarhagnaðarlínan sker kvótafram-
boðið. Þá segir hann að ÞIIS haldi því
fram „að kvótaverðið ráðist af jaðar-
hagnaði hagkvæmustu fyrirtækjanna,
þ.e.a.s. að verðið sé hærra en P1 á
myndinni hér fyrir ofan.“ Nú er það svo
að í greiningu sem þessari sýnir
jaðarhagnaðarfallið ekki jaðarhagnað
fyrirtækjanna í röð eftir því hversu
hagkvæm þau eru, heldur sýnir hún
jaðarhagnað þeirra allra að gefnum
úthlutuðum kvóta og eftir að öll
hagkvæm kvótaviðskipti hafa farið
fram þannig að kvótamarkaðurinn sé
í jafnvægi. Þetta jafnvægi er auðvitað
þannig að jaðarhagnaður allra fyrir-
tækjanna, m.t.t. kvótans, er sá sami og
auk þess jafn verðinu á kvótamark-
aðinum (Pl). Ef markmið allra
fyrirtækjanna er að hámarka hagnað þá
er ekkert annað jafnvægi mögulegt. Ef
hins vegar einhver fyrirtæki hafa önnur
markmið þá er vel hugsanlegt að þau
selji ekki frá sér kvóta eðajafnvel að þau
taki þátt í viðskiptum á kvótamarkaði,
þótt jaðarhagnaður þeirra sé lægri en
kvótaverðið. („Hef ekki verið í útgerð til
að græða fé“, segir gamalreyndur
útgerðarmaður við Fiskifréttir 5. mars
sl.) Orðalagið „betur settu
fyrirtækjanna" sem notað er á einum
stað í skýrslunni átti að vísa til þessara
aðstæðna. Þetta er vitaskuld frávik frá
kennslubókarhagfræðinni en það er
augljóslega út í hött að segja að með
þessu sé verið að kasta hefðbundinni
verðmyndunarfræði fyrir róða.
I skýrslu ÞHS er fjallað ítarlega um
að verð á aflamarki ákvarðist af
skammtíma jaðarhagnaði þar sem
afskriftir, vextir og fleiri kostnaðarliðir
eru fastir. Bent er á að ef verðmæti alls
aflamarks, þ.e. leiguvirði kvótans, væri
gjaldfært í reikningum fyrirtækjanna
(eins og hagfræðin kennir að eigi að
gera) þá hafi tap af útgerð á íslandi numið
nálægt 20 milljörðum eða um þriðjungi
teknanna á árinu 1996. F ræðilega er hægt
að skýra þetta með mismun á
skammtima- og langtíma-jaðarhagnaði
(og meðalhagnaði) eins og gert er í
skýrslu ÞHS. (Það er ekki ljóst afþví sem
Þórólfur skrifar að hann sé að ijalla um
skammtímaaðstæður gagnvart lang-
tímaaðstæðum. Það er hins vegar
augljóst að jaðarhagnaðarlínan passar
ekki við meðalhagnaðarlínuna í mynd í
seinni greininni.) Samkvæmt kennslu-
bókarhagfræði ætti þetta mikla tap að
valda fækkun fyrirtækja í greininni,
minni eftirspurn eftir aflamarki og
lækkun á verði aflamarks. Yfir lengra
tímabil ætti verð á aflamarki að ráðast af
langtíma jaðarhagnaði fyrirtækjanna en
ekki skammtímajaðarhagnaði. I skýrslu
ÞHS er sagt að „þetta háa verð [sé]
veruleg hindrun í vegi nýliðunar í útgerð.
Það er þvi ástæða til að kanna hvort til
séu markaðslegar leiðir til að lækka verð
á aflamarki." (bls. 161) Þórólfur tekur
undir þetta og talar um að „uppboð
umtalsverðs magns [leigujkvóta
[myndi] væntanlega stuðla að lækkun
markaðsverðs veiðiheimilda" en hann
virðist ekki hafa hugleitt að samkvæmt
ströngustu viðmiðunum kennslubókar-
hagfræðinnar þar sem öll fyrirtæki taka
ákvarðanir út frá jaðarhagnaði og öllum
kostnaði er réttilega til haga haldið, þá
er engin ástæða til að ætla að uppboð af
þessu tagi valdi lækkun á kvótaverði.
Þórólfur hefur tekið eftir tveim
„ályktunum" í umfjöllun ÞHS um
verðmyndun á kvóta. Fyrri „ályktunin"
er að jaðarhagnaður betur settu
fyrirtækjanna ráði verði á aflamarki. Það
efni höfum við þegar rætt. Seinni
„ályktunin" er að „[fþskveiðistjómunin
mun[i] verða til þess að fiskistofnar
stækki og útgerðarkostnaður minnki.“
Þessi setning er innan gæsalappa hjá
Þórólfi (en án tilvísunar í blaðsíðu) og
af samhengi má ætla að verið sé að vitna
í skýrslu ÞHS. En þessi setning er ekki
til í skýrslu ÞHS.
I framhaldi af „tilvitnuninni" skrifar
Þórólfúr: „Sé áætluðum núvirtum
hagnaði af fiskveiðunum deilt niður á
þorskígildiskíló er verð á varanlegum
kvóta (aflahlutdeildum) „síst of hátt“
(bls. 202)“. Þetta er dálítið ónákvæm
túlkun, ÞHS segir: „I skýrslu Vinnuhóps
um nýtingu fiskstofna er reiknaður út
væntur þjóðhagslegur hagnaður af
nýtingu þorsks, rækju og loðnu. Ut frá
þeim tölum sem em í skýrslunni má áætla
að núvirði vænts þjóðhagslegs
hagnaðar af nýtingu þessara stofna með
núverandi reglum um ákvörðun
hámarksafla hafi á árinu 1993 verið um
100 milljarðar. Áætlað var að mestur
hluti þessa hagnaðar kæmi til vegna
þess að með stærri þorskstofni mundi
útgerðarkostnaður lækka og afli aukast.
Hagnaður af veiðum á rækju og loðnu
var áætlaður mjög lítill. Ef miðað er við
þessar niðurstöður má ætla að verð á
aflalilutdeildum fyrir þorsk sé síst of
hátt“ (bls. 201-202). Þama er því gerður
vemlegur greinarmunur á tegundum og
er því alls óvíst að álit ÞHS falli jafn vel
að skoðunum Þórólfs og hann ætlar.
Þórólfur virðist ekki hafa tekið eftir
ályktunum í skýrslu ÞHS um að verð á
aflahlutdeildum fyrirrækjuhafi áámnum
1995-1997 verið óeðlilega hátt miðað
við það sem ætla má út frá upplýsingum
i skýrslu vinnuhópsins (bls. 198), né
heldur ályktunum um að ástæður mikillar
hækkunar á verði aflahlutdeilda á þessu
tímabili séu aukið traust á varanleika
kvótakerfisins (bls. 198-199). Hann hefúr
heldur ekki tekið eftir þeirri ályktun að
„verð á aflahlutdeildum virðist taka núð
af verði á aflamarki og almennum
væntingum um framtíðarhorfur í sjávar-
3