Vísbending - 14.05.1999, Blaðsíða 1

ISBENDING
14. maí 1999
19. tölublað
V i k u
r i t
um viðskipti og efnahagsmál
17. árgangur
Ríki í ríkinu
Nýlega hefur Stöð 2 sýnt þætti um
sögu Samvinnuhreyfíngarinnar
á Islandi. Sagan spannar allt frá
stofnun Kaupfélags Þingeyinga 1882
til uppgjörs hreyfingarinnar við
Landsbankann en þá urðu einnig
endalok hreyfíngarinnar sem viðskipta-
risans á Fróni. Enn má þó sjá margt sem
minnir á fyrri tíma og enn lifa fyrirtæki,
stofnanir og samtök sem voru
órjúfanlegur hluti af veldi Samvinnu-
hreyfíngarinnar.
Vaggan
Elsta kaupfélag landsins, Kaupfélag
Þingeyinga (KÞ), hefur greint frá
miklum rekstrarerfíðleikum. Sem
viðbragð við þessum rekstrarerfíð-
leikum hafa KEA og KÞ ákveðið að
stofna einkahlutafélögin Kjötiðjuna
ehf., i kringum kjötvinnsluna, og MSKÞ
ehf. (Mjólkursamlag Kaupfélags Þing-
eyinga), í kringum mjólkurvinnsluna.
Flestir líta á þetta sem fyrsta skref í
sameiningu þessara rekstrarþátta kaup-
félaganna tveggja. Bæði KEA og Kaup-
félag Arnesinga standa einnig í mikilli
endurskipulagningu um þessar mundir.
KÞ hefur aukið veltu sína á
undanförnum árum en að sama skapi
hefur afkoma fyrirtækisins versnað.
Tapið nam 30 milljónum árið 1997 og
bendir allt til þess að afkoma þess hafí
verið mun verri á síðasta ári, þvert á
væntingar. Arðsemi eigin fjár var
neikvæð um 11% 1997 og síðustu fimm
ár hefur arðsemin verið mest 4% árið
1994. Þá hafa hlutdeildarfyrirtæki
Kaupfélagsins gengið brösuglega.
Fiskiðjusamlag Húsavíkur hf. tapaði 80
milljónum á fyrstu sex mánuðum
rekstrarársins. Harðviðarvinnslan (og
nýsköpunarverkefnið) Aldin hf. hefur
ekki staðið undir væntingum og bendir
ýmislegt til þess að tap fyrirtækisins
nálgist hundrað milljónir.
Það er augljóst að það hriktir í
stoðum KÞ, vöggu Samvinnu-
hreyfingarinnar á Islandi, sem náði þó
að lifa þrátt fyrir að risavaxið afkvæmi
þess næði að nær drekkja sjálfu sér. Það
sem eftir lifir er einungis nafnið og
símsvari á Akureyri.
Sambandið
etta vekur minninguna um
sambandið, SIS, sem í nærheila öld,
allt frant til ársins 1992, var samofín
viðskiptasögu landsins. Það var hins
vegar ljóst í lok níunda áratugarins að
mikið þyrfti að geratil að haldaþví á lífi.
Skuldastaðan nam rúmum 19 milljörðum
(fært til verðlagsins í dag) og einungis
fáeinar fjárfestingar skiluðu einhverjum
arði. Sú helsta þeirra var eign
Sambandsins í Olíufélaginu sem skilaði
um 10% ávöxtun.
Um áramótin ’90-’91 varákveðið að
skipta Sambandinu upp í sex sjálfstæð
hlutafélög. Ferill þeirra hefur verið
misjafn. Skipadeildin varð Samskip hf.
sem í dag gengur vel og skilaði á síðasta
ári hagnaði sem nemur 154 milljónum.
Sjávarafurðadeildin, sem varð íslenskar
sjávarafurðir hfi, hefur gengið afleitlega
á síðustu árum, allt frá Kamtsjatka-
ævintýrinu, og var halli fyrirtækisins af
reglulegri starfsemi fyrir skatta tæplega
milljarðurásíðastaári. Verslunardeildin
varð Mikligarður sem sameinaður var
KRON og fór 11jótlega á hausinn eftir að
hafa tapað um 5,6 milljörðum á tíu ára
tímabili frá 1982-1992. Úr Búvöru-
deildinni varð fyrirtækið Goði hf.
stofnað, sem síðar varð Kjötumboðið
árið 1993. Rétt fyrir síðustu áramót
keypti Kaupfélag Þingeyinga 44% hlut
Landsbankans í Kjötumboðinu og er
þar með stærsti hluthafí þess. Af
forráðamönnum Kjötumboðsins er
reksturinn sagður „í jafnvægi“.
Islenskur skinnaiðnaður hf. tók við
allri starfsemi Skinnadeildar Sam-
bandsins. Fyrirtækið leið síðan undir
lok árið 1993 og við tók Skinnaiðnaður
hf. sem sýndi tæplega 85 milljón króna
tap af reglulegri starfsemi í síðasta sex
mánaða uppgjöri. Úr þeirri deild sem sá
um innflutning á bílum, búvélum,
raftækjum og rafeindabúnaði, sem og
fóðurvöru, varð til Jötunn hf. Um
áramótin ’92-’93 var fýrirtækið Jötunn
hf. yfirtekið, bíladeildin af Bílheimum
hf. og önnur starfsemi af Ingvari
Helgasyni hf. en þau eru í eigu sömu
aðila. Bæði fyrirtækin sýndu góða
afkomu árið 1997. Bílheimar hf. skiluðu
65 milljóna hagnaði og Ingvar Helgason
hf. 98milljónahagnaði.Árið 1998hefur
að öllum likindum verið þeim enn
hagstæðara.
F yrirtækisrekstur?
Sambandið dó drottni sínum sem
virkur þátttakandi í atvinnulífinu í
byrjun þessa áratugar. Fyrirtæki sem
eiga rætur sínar í Sambandinu ganga
misjafnlega. Að Verslunardeildinni
undanskilinni lifír eitthvað af þessum
fyrirtækjum áfram (þó stundum aðeins
sem vörumerki og umboð). Nýir
eigendur hafa tekið við og í sumum
tilfellum náð að endurskipuleggja
reksturinn í takt við auknar kröfur
markaðarins. Samvinnuhugmynda-
fræðin í þessum fyrirtækjum er ekki
lengur fyrir hendi heldur er það
arðsemiskrafan sem ræður rekstrar-
ákvörðunum.
Ef Kaupfélag Þingeyinga ætlar sér
líf og farsæla framtíð þá verður það líka
að snúa við blaðinu og aðlaga
reksturinn samtímanum. Sagan hefur
kennt okkur að það er vandrataður vegur
á milli fyrirtækjareksturs og félags-
stofnunar. Það gengur ekki lengur að
hafa puttana í öllu sem gerist í
sveitarfélaginu, að reka ríki í ríki, efreka
skal fyrirtæki.
Samband íslenskra samvinnufélaga
7| Kaupfélag Þingeyinga, ^ Stcfnumótun á scr nokkrar ^ Prófessor Þorvaldur a mikill forðinn þarfað vera?
I sem var vagga Sam- 1 myndir. Fyrirtækið Oticon -4 Gylfason fjallar um til /| Hann ber saman endingar-
X bandsins, hefur sagt frá breytti sér með því að J hvers þjóðir þurfa að eiga | tima gjaldeyrisforða
erfiðleikum fyrirtækisins._______hugsa það óhugsanlega. gjaldeyrissjóð og hversu_____________________sautján Evrópulanda.
1