Vísbending - 28.05.1999, Page 2

ISBENDING
Nýr veruleiki stjómmálanna
Tveir merkilegir hugmynda-
fræðingar héldu fyrirlestur með
viku millibili í Háskóla íslands
nýlega. Annar var sonur hins merka
hagfræðings Miltons Friedmans, David
Friedman, sem hefur í eigin krafti tekist
að skapa sér nafn sem einn af fánaberum
frjálshyggjunnar. Hinn var hugmynda-
fræðingurinn á bak við Blair-isman í
Bretlandi, Anthony Giddens, sem nú er
rektor London School of Economics.
Þriðjaleiðin
Giddens boðarþriðju leiðina í stjóm-
málum, sem er hvorki staðsett til
hægri né vinstri eða sem hið venjulega
miðjumoð á skala stjómmálahugmynd-
anna heldur er ákveðinn pólitískur
þroski þar sem stjómmálaumræðan er
stillt við veruleikann. Tony Blair komst
til valda með því að halda á lofti þriðju
leiðinni, Gerhard Schröder í Þýskalandi
þótti sækja margt í þessa hugmynda-
fræði og kosning Ehuds Baraks í Israel
er að miklu leyti þökkuð endumýjun í
anda sömu hugmyndafræði.
I nýafstöðnum kosningum hér á
landi hefði bæði Framsóknarflokkurinn
og Samfylkingin hugsanlega geta gert
betur ef þau hefðu byggt stefhumál sín
í kringum þriðju leiðina. Ljóst er að þörf
er fyrir endurskipulagningu, sem byggir
á nýjum áherslum, í stjórnmálum.
Endurskipulagning
Kjami þriðju leiðarinnar er endur
skipulagning: 1) Endurskipulagn-
ing stjómkerfisins sem miðar ekki að
stærra eða minna stjórnkerfi heldur
virku, öflugu kerfi. 2) Endurskipulagn-
ing á samfélaginu þar sem efla þarf
borgaraskylduna. 3) Endurskipulagn-
ing hagkerfisins sem byggja skal á
lagasetningu en ekki eignarhaldi. 4)
Endurskipulagning velferðarkerfisins
með umhyggju frekar en fyrirhyggju að
leiðarljósi. 5) Endurskipulag með
vistfræðileg sjónarmið í sambland við
hagvaxtarsjónarmið. 6) Endur-
skipulagning alþjóðasamfélagsins þar
semumræðanum mikilvægmálefni verði
að vera alþjóðleg frekar en bundin
ákveðnum landsvæðum.
F rj álshy ggj an dauð
að var nokkuð merkilegt að í mál-
flutningi Giddens mátti heyra að
hann taldi að frjálshyggjan væri dauð,
andlátið átti að hafa orðið í kjölfar
efnahagslægðarinnar sem átti upptök
sín í Asíu árið 1997 (sem Soros hefur
slegið af). Giddenserreyndarmikið fyrir
slagorð. Nær væri að tala um að
frjálshyggjan sé ekki eins áberandi i
umræðunni og áður. Það er þó ekkert
fagnaðarefni. Frjálshyggjan var og er
mikilvægt mótvægi við sósíalismann,
nasismann og önnur „trúarbrögð“
stjórnmálanna og hefur meira en nokkuð
annað gert markaðinn og alþjóða-
væðinguna mögulega sem Giddens
segir réttilega að hafi breytt heims-
myndinni.
Ennnauðsynleg
Nú í mánuðinum var aldarafmæli
helsta boðbera frjálshyggjunnar,
Friedrichs Hayeks, en hann fæddist 6.
maí 1899. Þekktasta verk hans er „Leiðin
til ánauðar" (The Road to Serfdom) sem
kom út árið 1944. Allt til dauða, árið
1992, varaði Hayek við hugmyndum sem
byggja á því að taka miðstýringu fram
yfir samkeppni, því það mundi
endanlega leiða til ofríkis.
Frjálshyggjan á að lifa vegna þess
að miðstýrð efnahagsmynd, jafnvel þótt
hún sé dregin upp í mesta drengskap,
getur haft slæmar afleiðingar. Keynes
sýndi fram á að, á réttum tíma og stað,
gætu slíkar rökréttar, vel meintar
hugmyndir verið heillandi og Hayek
sýndi fram á að þegar slíkar hugmyndir
eru framkvæmdar leiða þær einungis til
skerðingar á frelsi og hagsæld. Sem
viðvörun við slíkri hugmyndafræði er
frjálshyggjan enn nauðsynleg.
Vonin
riðja leiðin hljómar reyndar mjög
kunnuglega í eyrum þeirra sem lesið
hafa austurríska skólann í hagfræðinni.
Peter Drucker, sem er án nokkurs vafa
einn áhrifaríkasti hugsuður aldarinnar
(með hugmyndum sínum um stjómun
og stefnumótun), hefur í seinni tíð snúið
sér í auknum mæli að umljöllun um
hagfræðileg málefni og skrifað um flest
af þvi sem Giddens skrifar um. Ef
austurríski skólinn er skoðaður, og þá
helst Schumpeter, Hayek og Drucker,
þá má finna grunnhugmyndir margs
þess sem þriðja leiðin boðar. Þetta er þó
ekki sagt til þess að draga úr mikilvægi
orða Giddens heldur til að undirstrika
að þriðja leiðin er ekkert orðagjálfur.
Boðskapur þriðju leiðarinnar og
framsetning Giddens hefur gert undur
og stórmerki, orðið Ilóttaleið fyrir
hugmyndafræðilega gjaldþrota vinstri-
menn fortíðarinnar, gefið fólki von, gefið
fólki trúna á stjórnmálin á ný. Fátt er
hættulegra fyrir framtíð þjóðfélags og
samfélags þjóða en heimur án hugsjóna.
Maðurinn lærir (vonandi) af
mistökum sínum, af tilraunum sínum til
að láta samfélagið ganga, og þriðja leiðin
er sem slík skynsamleg hugsjón og
afleiðing af lærdómi síðustu ára.
Þekkingarþjóðfélagið
r
Ibókinni „Post-Capitalist Society"
hittir Peter Drucker naglann á höfúðið
eins og oft áður þegar hann bendir á að
mikilvægasta breytingin á samfélaginu
er að ný auðlind hefúr tekið við af þeim
gömlu sem voru land, ljármagn og
vinnuafl, sem Adam Smith talaði um og
hagfræðin hefur miðast við allar götur
síðan. Þessi auðlind er þekking. Það er
þekking sem mun breyta lífskilyrðum
og viðskiptaskipulaginu vegna þess að
framleiðsluþátturinn (þekking) er nú í
höndum starfsmannsins. Auðsköpunin
verður með þeirri framleiðni og
nýsköpun sem þekkingin getur skapað.
Netveruleikinn
avid Friedman er talsmaður frjáls-
hyggjunnar og er reyndar róttækari
en ílestir. Flestir frjálshyggjumenn telja
að einhver ríkisstjóm sé alltaf
nauðsynleg og segja að heimur
einkaeignar án ríkisvalds gæti virkað en
sennilega mundi hann þó ekki gera það.
David Friedman segir hins vegar að það
gæti verið að hann mundi ekki virka en
sennilega rnundi hann þó gera það.
Framtíðarsýn Friedmans er mjög
skemmtileg, framtíðarsýn um þróun á
netinu sem byggir á framleiðni og
nýsköpun og er ekkert ólíkleg. Hann
telur að netið muni þróast út í alþjóðlegt
viðskiptaumhverfi sem ekki verði hægt
að binda böndum hafta né skattleggja.
I kjölfarið verður til annar veruleiki sem
kalla má netveruleika sem verður
ákveðið mótvægi við viðskiptalíf og
stjómmálaumhverfi „raun“veruleikans.
Framtíðarsýnin
Framtiðarsýn Friedmans er mjög ólík
sýn Giddens. Báðir eru þeir bráð-
gáfaðir og hugmyndir þeirra gott innlegg
til að reyna að skilja og hafa áhrif á
þjóðfélagið og framtíð þess. Boðskapur
þeirra endurspeglast kannski í þeim
gestum sem mættu á fýrirlestrana. Hjá
Giddens mátti sjá marga af mætari
hugmyndafræðingum fortíðarinnar hér
á landi, kjamann úr Samfylkingunni og
fræðimenn Háskólans. HjáFriedman var
meðalaldurinn hins vegar sennilega 15
árum lægri þar sem hugbúnaðarmenn
og ungir hagfræðingar vom í meirihluta.
Þá er bara að vita hvor hefúr betri sýn
inn í framtíðina.
2