Vísbending - 28.05.1999, Blaðsíða 3
ISBENDING
Alþjóðavæðing — Gulrótin og vöndurinn
Islensk fyrirtæki búa við lítinn markað.
Danski markaðurinn, reiknaður í
fjölda einstaklinga, er 19 sinnum
stærri en sá íslenski og sá franski 215
sinnum stærri. Ef stærð hægkerfisins er
miðuð við verga landsframleiðslu
(ársins 1996) kemur í ljós að danska
hagkerfið er 24 sinnum stærra en það
íslenska og það bandaríska rúmlega
þúsund sinnum stærra en íslenska
hagkerfið. Þetta gefur ágæta mynd af
því að íslenskur markaður er
dvergvaxinn í samanburði við erlenda
markaði og alþjóðamarkaðinn. Einungis
það ætti að vera ærið tilefni fyrir íslensk
fyrirtæki til að vilja koma vörum sínum
og þjónustu á erlenda markaði.
Ávinningurinn
Eðlilegur þróunarferill fyrirtækis á
litlum markaði hlýtur að vera (ef
meginmarkmiðið er vaxtarstefiia) annað-
hvort að það breikki rekstrargrundvöll
sinn, fari út í annars konar starfsemi,
eða að það leiti að nýjum mörkuðum
fyrir framboð sitt. Avinningurinn er
margþættur. Frá viðskiptafræðilegum,
eða öllu heldur rekstrarhagfræðilegum,
sjónarhóli þá er ávinningur af útflutningi
(skv. fræðimönnunum Terpstra og
Sarathy): auknir samkeppnisyfirburðir,
bætt fjárhagsleg staða, nýting hæfileika
(capital utilization) og leiðir til vaxandi
tæknistigs fyrirtækis. Mikilvægur
ávinningur fyrirtækis er einnig
lærdómurinn og reynslan sem fyrirtæki
fá við að kljást við nýja hluti og auka
framboðið. Lærdómurinn skilarsérbæði
í aukinni framleiðni, eins og bandaríski
hagfræðingurinn Kenneth Arrow
útskýrði með lærdómskúrfunni, og ekki
síður nýsköpun. Jack Welch, forstjóri
General Electric og einn virtasti forstjóri
samtímans, hefur einmitt sagt að
alþjóðavæðing gangi fyrst og fremst út
á að fá bestu hugsanlegar hugmyndir,
alls staðar frá.
Afhverjuútrás?
Þó að alþjóðavæðing sé verðugt
markmið þá eru ekki öll fyrirtæki
tilbúin í slíkt ævintýri og eru oft alls ekki
undirbúin undir hana. Alþjóðavæðing
þarf að eiga sér ákveðinn aðdraganda
og er ákveðið lærdómsferli. Þetta vekur
upp spurningu um hvernig það er
tilkomið að fyrirtæki fara í víking.
Rannsóknirumafhverjufyrirtækileggja
á nýja markaði í útlöndum byggjast
annars vegar á því að finna þá þætti sem
hvetja fyrirtækið til þess og hins vegar
á því að rannsaka þær hindranir sem í
veginum eru. Hvatning í þessu
samhengi er einnig kölluð ástæður,
hugboð, eitthvað sem kveikir eða vekur
athygli, þ.e. allt sem hefur áhrif á þá
ákvörðun fyrirtækis að hefja, þróa eða
viðhalda útrás þess. Kveikjan er ýmist
ytri þættir eða ástæður inni í fyrirtækinu
og þá er annaðhvort eitthvað sem ýtir
útrásinni af stað (vöndurinn) eða togar
(gulrótin) í fyrirtæki til þess að leggja í
hana (sjá mynd 1).
Niðurstöður rannsókna
r
Iyfirlitsrannsókn sem gerð var (af
Finnanum Leonidou) á þrjátíu
rannsóknum sem náðu yfir hvatann til
útrásar var hvötunum raðað eftir hversu
þeir voru áberandi (bókstafir staðsetja
hvatana á rnynd):
Það sem þessar rannsóknir benda til
er að fýrirtækjum sé að miklu leyti ýtt út
í alþjóðavæðingu frekar en að eitthvað
togi í þau. Þó toga hagnaðarmöguleikar
og ef vöruframboð fyrirtækis þykir
einstakt er liklegra að fyrirtæki muni láta
slag standa og vaða út í heim. Yfirlits-
rannsókn á íslenskum fyrirtækjum sýnir
að óumbeðnar pantanir og fyrirspumir
erlendis frá hafa haft hvað mest áhrif á
útflutning og útrás íslenskra fyrirtækja.
Islensk fyrirtæki virðast þó í auknum
mæli vera farin að leita eftir tækifæmm
á erlendum vettvangi enda hafa auknar
upplýsingar og almennt betra alþjóðlegt
viðskiptaumhverfi gert það að verkum
að sú leit er bæði mun auðveldari og
jafnvel fysilegri en áður (ef ekki
nauðsynleg).
Mynd 1. Hvötum til útrásar skipt upp eftir
uppruna og áhrifum
Innra umhverfi
Ytra umhverfi
o
t-
o.
00
o
H
A Markmiðsdrifið Stjórnunarleg þörf Markaðsyfirburðir Hagkvæmni stærðar Einstæðar vörur/þekking B Erlendir markaðir „Change agents"
C Dreifa áhættu Lengja sölutímabil (árstíðabundinnar vöru) Umfram framleiðslugeta D Óuntbeðin pöntun Lítill heimamarkaður Stöðnun eða minnkandi heimamarkaður
1. Óumbeðnar pantanir (D)
2. Ónýtt framleiðslugeta (C)
3. Staðnaður eða minnkandi heima-
markaður (D)
4. Hagnaðarmöguleikar (A)
5. Vörur með sérstaka eiginleika (A)
6. Samkeppni á heimamarkaði (C)
7. Vaxtarmöguleikar (A)
8. Óskir um að minnka áherslu á
heimamarkað (A)
9. Abendingar frá miðlurum eða öðrum
fyrirtœkjum (B)
10. Betri tækifæri á erlendum
mörkuðum í augsýn (B)
11. Stjórnunarleg þörf (A)
Hindranir
Leiðin til alþjóðavæðingar er þó ekki
bara beinn og greiður vegur. Margar
hindranir em í veginum og ólíkar eftir
tegundum fyrirtækja, stærð þeirra og
reynslu. Hindranir geta verið ýmiss
konar viðhorf, skipulagsleg,
stjórnunarleg eða af skyldum ástæðum,
allt það sem kemur í veg fyrir útrás
fyrirtækisins. Þær er að finna á öllum
stigum alþjóðavæðingar en breytast
kerfisbundið eftir því hversu mikil
áhersla er lögð á erlenda markaði.
Rannsóknir hafa sýnf að þeir sem eru að
(Framhald á síðu 4)
3