Vísbending - 11.06.1999, Blaðsíða 1
V
V i k u
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
ll.júní 1999
23. tölublað
17.árgangur
Kaup Baugs á Vöruveltunni hf.,
verslunarkeðjunni 10-11, hafa
verið tekin fyrir af Samkeppnis-
stofnun. Málið snýst um hvort kaupin
leiði til markaðsyfirráða sem hafa
skaðvænleg áhrif á samkeppni í
matvöruverslun. Miðað við markaðs-
hlutdeild matvöruverslana á árinu 1998
(m.v. hálft árið) þá ætti Baugur að hafa
62,8% markaðshlutdeild eftir kaupin á
10-11 verslununum.
Um einokun
r
Ihefðbundum kenningum um
samkeppni þá minnkar hún nokkum
veginn jafnt og þétt eftir því sem
fyrirtækjum á markaði fækkar og þau fá
stærri markaðshlutdeild. I fúllkominni
samkeppni eru jaðartekjur jafnar jaðar-
kostnaði en aukin markaðsyfirráð þýða
að fyrirtæki getur sett verð yfir
jaðarkostnaði eða samkeppnisverði.
Með öðrum orðum þá getur fyrirtæki
hámarkað hagnað með því að hækka
verð.
Matvöruverslunarmarkaðurinn
verður ekki einokunarmarkaður við
kaupBaugsá 10-11 þarsemfleirifýrirtæki
eru á markaðnum en hann er orðinn
fákeppnismarkaður. Að mörgu leyti
líkist hann þó meira markaði þar sem eitt
fyrirtæki er markaðsráðandi og önnur
fylgjendur (velja verð í samræmi við
ráðandi fyrirtæki) frekar en keppendur.
I hagfræðilíkani fyrir ráðandi
fyrirtæki setur ráðandi fyrirtæki verð
jafnt lágmarksmeðalkostnaði annara
fyrirtækja. Það getur ekki sett verðið
hærra vegna þess að þá koma ný
fyrirtæki inn í greinina og það þjónar
Samþjöppun
ekki hagsmunum þess að setja verðið
lægra til þess að hrekja önnur fyrirtæki
út af markaðnum. Það getur skilað
hagnaði vegna þess að kostnaður þess
er lægri en samkeppnisfyrirtækjanna.
Ráðandi staða Baugs þýðir hærra
vöruverð fyrir neytendur en það kann
þó að vera einungis skammtíma-
fyrirbrigði þar sem markaðsyfirráðin fara
algerlega eftir fj ölda nýrra fyrirtækj a sem
koma inn í greinina, hversu hratt þau
geta komist inn í greinina og hvemig
kostnaður þeirra er í samanburði við
ráðandi fyrirtæki.
Umeinkeypi
Umræðan um Baug fjallar ekki síður
um einkeypisáhrif en einokunar-
áhrif. Einkeypi er það kallað þegar
einungis eitt fyrirtæki er kaupandi að
ákveðinni vöru eða þjónustu. I
viðskiptablaði Morgunblaðsins þann
27. maí 1999 bendir Víkverji á að
„verzlanakeðjumar notfæri sér aðstöðu
sína til þess að þvinga niður verð á
þann veg, að seljandinn hafi nánast
ekkert fyrir sinn snúð“ og að
„verzlanakeðjurnar hóti því óspart að
hætta alveg viðskiptum við viðkomandi
aðila fallist hann ekki á kröfur um
verðlækkurn“. Þessi orð Víkverja
virðast ekki úr lausu lofti dregnar því
Haukur Þór Hauksson formaður
Samtaka verslunarinnar segir Baug „. .
.nú þegar [nýta] ofurafl sitt gagnvart
birgjum“.
Einkeypisstaða Baugs styrkist enn
frekar við kaupin á verslunarkeðjunni
10-11. Það styrkir þá hugmynd að
Baugur sé ráðandi fyrirtæki þar sem það
c
Mynd 1. MarkadsMutdcUd matvöruverslana á Itöfuðborgarsvteðinu 1995 - 1998 (m.v. hálft ár 1998).
M arkaðs hlutde ild-höfuðborgars væði 1995 1996 1997 1/2 '98
Baugur 53,6% 51,5% 50,2% 50,6%
10-11 6,7% 7,6% 10,3% 12,2%
Kaupás 17,1% 19,3% 20,1% 21,0%
Fjarðarkaup 6,0% 5,6% 5,3% 5,2%
Þín verslun 6,8% 6,5% 6,0% 5,9%
Aðrar verslanir 9,8% 9,5% 8,1% 5,1%
getur í krafti stærðar sinnar og
markaðsyfírráða þröngvað innflytjend-
um til þess að selja sér við lægsta verði
og lægra verði en aðrar verslanir geta
fengið.
Önnur viðhorf
Upphaflega hugmyndin fyrir
mælingum á samþjöppun má rekja
til þess að samþjöppun á markaði leiði
til minni samkeppni, hækkunar á verði
og að auðlindir komist á fárra manna
hendur. Þessu eru hins vegar ekki allir
sammála. Þeir sem gagnrýna ríkisafskipti
á markaði hafa bent á að samþjöppun
og stækkandi markaðshlutdeild hafi
meira með hagræna skilvirkni að gera en
einokunaraðstöðu. Þeir segja einnig að
samkeppni sé markaðsferli af
uppgötvunum og aðlögun undir
skilyrðum óvissu sem markast bæði af
einvígi og samstarfi fyrirtækja. Undir
slíkum kringumstæðum er engin þörf
fyrir ríkisafskipti að öðru leyti en til þess
að ganga úr skugga um að markaðir séu
lagalega opnir. Samkvæmt þessum
hugmyndum á ósýnlega höndin að ráða
markaðnum en sýnilega hönd ríkisins
einungis að hafa áhrif á lagahindranir
sem standa í vegi fyrir samstarfi og
samkeppni fyrirtækja.
Hefðbundnar akademískar hug-
myndir um samkeppni segja að
samkeppni sé aðeins til þar sem
markaðshlutdeild er lítil á hvem aðila,
auðvelt sé að komast inn á markaðinn
og hagnaður innan greinarinnar sé í
kringum eðastefni ánúllið. Undirþessari
skilgreiningu á samkeppni er
nauðsynlegt að vernda samkeppnina
með því að hafa áhrif á
markaðsskipulagið og
hegðun fyrirtækja á
markaði. Um leiðerskylda
stjórnvalda að koma i veg
fyrir samstarf og samruna
fyrirtækja og um leið
standa í vegi fyrir
markaðsöflunum sem
rniða að aukinni skilvirkni
og hagkvæmni.
(Framhald á síðu 4)
1
Mikið hefur verið rætt um
samþjöppun í matvöru-
verslun eftir að Baugur
keypti 10-11 búðirnar.
2
Aukinn skilningur á
menningu ólíkra þjóða
verður mikilvægari með
aukinni alþjóðavæðingu.
3
Mat á hvemig fyrirtæki
gengur að uppfylla
hugsjón sina krefst
samhæfðs mælingakerfis.
4
Samþjöppun fyrirtækja á
ákveðnum markaði í
Bandaríkjunum er mæld
með HHI mælikvarðanum.
1