Vísbending - 25.06.1999, Blaðsíða 3

ISBENDING
Samkeppnishæfhi sauðkindarinnar
Ásgeir Jónsson
hagfræðingur
Það er umhugsunarefhi hvemig nú
er komið fyrir íslenskri sauð-
fjárrækt en vart er nema
mannsaldur síðan hérlendir bændur
seldu beint á heimsmarkað án styrkja
og niðurgreiðslna. I þann tíma var
innflutningur einnig óheftur en frá 1855
til 1931 voru öll utanríkisviðskipti
landsins frjáls ef undan er skilin verslun
með áfengi á bannárunum. Land-
búnaður var á þessum tíma ein helsta
útflutningsgrein landsins og íslenskir
bændur vora miklir fríverslunarsinnar
og stóðust vel erlenda samkeppni. En
nú hafa veður skipast í lofti og eru margir
orsakavaldar. Bændur eru á
ríkisstyrkjum, framleiðslu þeirra er skýlt
fyrir innflutningi og þeim hefúr gengið
mjög illa að fóta sig á erlendum
mörkuðum. Að vísu njóta íslenskir
sauðfjárbændur minni styrkja en gengur
og gerist í V-Evrópu eins og sjá má af
töflu 1. Samt er erfitt að standa ný-
sjálenskum bændum sem njóta engra
styrkja á sporði, sem era engu að síður
miklir fýrir sér á heimsmarkaði.
Ekki landafræði...
Það er algeng skoðun hérlendis að
landbúnaður hljóti að vera
óhagkvæmur vegna legu landsins og
náttúruskilyrða. Satt er það að Islend-
ingar munu seint geta orðið mikilhæfir
útflytjendur á komi og öðram
akurgróðri, en það er ekkert sem segir
að kvikljárrækt geti ekki verið sam-
keppnishæf. íslenska sauðféð er hrað-
vaxta og tækniframfarir, s.s. rúllubinding
í heyskap, hafa eytt mörgum flösku-
hálsum í framleiðslu. Hafi sauðfjáiTækt
einu sinni verið vænleg
útflutningsgrein verður
vart annað séð en það
sama geti átt við nú. Hins
vegar einkennir það
íslensk bú hversu þau era
smá. Eins og sjá má af
mynd 1 fer 80% af kinda-
kjötsframleiðslunni fram
á búum sem hafa færri en
400 kindur. Þar skilur
stórlega á milli íslenskra
bænda og andfætlinga
þeirra í Ástralíu og Nýja-
Sjálandi.
Heldur óheppileg stærð.
Það er fullljóst að sauðfjárrækt er
atvinnugrein sem lýtur stærðar-
hagkvæmni og þess vegna skýtur það
dálitið skökku við að 92% íslenskra
bænda býr með bústærð sem er undir
400 kindum og getur vart gagnast sem
aðalatvinna. Eins og sjá má af töflu 2
hefúr 3 50 kinda bú aðeins um 1,9 milljónir
króna í brúttótekjur áður en bein-
greiðslur koma til skjalanna sem era 1,4
milljónir fyrir bú af þessari stærð. Af
þessu sést að ef við lítum á sauðfjárbú
sem fyrirtæki að veltan er mjög lítil og
búin eru mjög viðkvæm fyrir auknum
kostnaði. Það er hins vegar fátt þvi til
fyrirstöðu að ein fjölskylda geti séð um
500-700 kindur og það án miklu meiri
kostnaðar en fylgir 350 kinda búi, ef
landrými leyfir. Raunar gæti smærri
rekstur einnig átt fullan rétt á sér með
samvinnu við aðra bændur um nýtingu
véla og tækja, en líklega aðeins sem
hlutastarf. Þetta hefur reyndar þegar
gerst því að árið 1998 höfðu 1.238
sauðfjárbændur færri en 100 kindur.
Þess vegna hlýtur framtíð sauðfjár-
ræktarinnar að felast annaðhvort litlum
búum sem eru stunduð með annarri
vinnu eða stórum búum sem geta gefið
mannsæmandi lífsviðurværi.
Vannýtt framleiðslugeta
Búin voru reyndar (yfirleitt) stærri
hér áður fyrr og fjárfestingar í
húsurn og tækjum eru yfirleitt miðaðar
við stærri bústofn en nú er á sauðfjár-
býlum. Hér voru lengi við lýði mjög
ríflegar útflutningsbætur og aðrir styrkir
sem hvöttu mjög til framleiðslu-
aukningar. Kostnaður við þetta
fyrirkomulag var hins vegar mikill og
því var framleiðsla hvers bónda bundin
i kvóta fyrir um 15 árum síðan. Kvótinn
hefur síðan verið skertur hlutfallslega
hjá öllum, jafnframt því sem dágóður
Mynd 1. Stærð sauðfjárbúa og franieiðsluhlutdeild
þeirra árið 1998 rriðað við vetrarfóðraðar kindur
Tafla 1. Ríkisstuðningur sem hlulfall
af framleiðsluvirði (PSE%).
Sviss 73%
Noregur 70%
ESB 65%
ísland 55%
Ástralía 3%
Nvia-Siáland 0
Tafia 2. Ríkisstuðningur (upphœðir í
þúsundum króna).
Fjöldi œrgllda Vergar rekstrartekjur B ein- grelðslur
50 269 200
100 538 400
150 807 600
200 1076 800
250 1345 1000
300 1614 1200
350 1883 1400
400 2152 1600
450 2421 1800
500 2690 2000
550 2959 2200
600 3228 2400
l I I I ■
stærðbýlis
Forsendur: Ærgildi = 20 kg, verð 215 krj
kg, uli og gœrur 1000 kr./ærgildi,
beingreiðsla 4000 kr./œrgildi.
fjöldi af framleiðendum heltist úr lestinni
þar til framleiðslan varð hæfileg til þess
að metta innanlandsmarkað sem hefur
nú tekist. Jafnframt sitja bændur nú
uppi með of lítil bú. Líklega er ónýtt
framleiðslugeta á hverju búi eitthvað
um 25-30% nú, ef miðað er við flatan
niðurskurð síðustu ára en heildar-
framleiðslan var hátt í helmingi meiri
fyrir rúmlega áratug síðan en nú. Þess
vegna gætu langflestir sauðfjárbændur
aukið framleiðsluna á búum sínum með
litlum tilkostnaði því skv.
útreikningum Hagþjónustu
landbúnaðarins er fastur
kostnaður um 80% af
heildarkostnaði í sauðfjár-
rækt, að frádregnum launalið.
Ef miðað er við fyrri fjár-
festingar og óbreytt afurða-
verð gætu tekjur bænda verið
um 20-25% hærri en þær eru
nú og meðalkostnaður um 16-
20% lægri, ef þeir mættu
framleiða jafnmikið og þeir
gerðu fyrir allar kvóta-
skerðingar.
(Framhald á síðu 4)
3