Vísbending - 16.07.1999, Blaðsíða 1

V
V i k n
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
16. júlí 1999
28. tölublað
17. árgangur
Skapandi eyðilegging
Nýlega gáfu Samtök iðnaðarins
út skýrslu um starfsskilyrði
frumkvöðla á íslandi. Skýrslan
er áskorun til stjórnvalda um að beita
sér fyrir því að gera íslenskt viðskipta-
umhverfi betur til þess fallið að ala af sér
frumkvöðla. I skýrslunni er t.d. bent á
að framleiðni sé lítil hér á landi, að
hátækniframleiðsla sé hlutfallslega lítil,
að útgjöld til rannsókna og þróunar séu
lítil (0,6% af landsframleiðslu) og að
fjárfestingar fyrirtækja séu litlar í
samanburði við þau lönd sem standa
sig hvað best í að styðja frumkvöðla.
Frumkvöðlafræðin
Hagfræðingurinn David L. Birch birti
í lok áttunda áratugarins niður-
stöður rannsóknar á áhrifum fyrirtækja-
stærðar á atvinnusköpun. Niðurstaða
hans var að sináfyrirtæki sköpuðu
mikinn meirihl uta starfa í Bandaríkjunum
(seinna kom í ljós að það voru einungis
framsækin fyrirtæki). Áður hafði verið
haldið að atvinnusköpunin ætti sér
aðallega stað í stórum fyrirtækjum. í
kjölfarið á rannsóknum Birchs varð
áherslan á frumkvöðla mjög víðtæk,
stjórnvöld fóru að styrkja rannsóknir
og háskólar fóru að bjóða upp á áfanga
gagngert fyrir þá sem vilja stofna
fyrirtæki.
Þó að rekja megi fyrstu skilgreining-
una á frumkvöðlinum til franska
hagfræðingsins J.B. Say hefur „frum-
kvöðlafræðin" þó eiginlega orðið til á
síðustu tuttugu árum. Umfjöllunarefnin
eru m.a. hver getur orðið frumkvöðull,
hvar, hvernig, af hverju og hvaða
hindranir og hvatar ráða úrslitum.
Meðal vandamála við umfjöllun um
frumkvöðla er óljós skilgreining á
frumkvöðlinum. Hin hefðbundna skil-
greining er að sá er frumkvöðull sem
stofnar og rekur fyrirtæki og tekur sj álfur
alla áhættu er því fylgir. Þetta er þó
villandi skilgreining frekar en lýsandi,
sérstaklega í ljósi þess að þeir eru einnig
kallaðir frumkvöðlar sem standa fyrir
nýjungum í fyrirtækjum sem þeir eiga
ekkert í og þeir sem standa að nýjungum
yfirleitt í samfélaginu.
Hinn hagsýni frumkvöðull fynr athafnamannmn.
Það er ekki aðeins frumkvæðið
sem gerir menn að frumkvöðlum
heldur ekki síður nýsköpunarþátturinn.
I bókinni „Frumkvæði til framfara" eftir
Eyþór Jónsson er lagt til að „hinn
hagsýni frumkvöðull“ byggi fyrirtæki
sitt á báðum þessum þáttum um leið og
hann stefnir að yfirráðum á sínum
markaði.
Hinn hagsýni frumkvöðull á margt
sammerkt með „ofurfrumkvöðli“
Josephs Schumpeters (1883-1950) en
Schumpeterfjallaðiumhvernignýjungar
og nýsköpun frumkvöðulsins gætu leitt
til skapandi eyðileggingar („creative
destruction"). Skapandi eyðilegging
verður þegar að nýjar hugmyndir leysa
af hólmi gamlar, ný tækni gerir gamla
tækni úrelta, ný fyrirtæki ýta stöðnuðum
fyrirtækjum af markaðinum og nýjar
atvinnugreinar gera aðrar atvinnu-
greinar úreltar. Breytingin er framþróun
— framþróun sem einungis er möguleg
með frumkvæði og nýsköpun frum-
kvöðulsins.
Gagnrýnin á ofurfrumkvöðulinn á
sínum tíma var aðallega vegna þess að
hann þótti standa fyrir gagngerar breyt-
ingar, nýjar atvinnugreinar, nýjungar
eða draumahugmyndir sem áttu að
breyta heimsmyndinni, slíkir frum-
kvöðlar eru hins vegar mjög sjaldgæfir.
Skapandi eyðilegging þarf þó ekki að
gerast í einu vetfangi, með einni
hugmynd sem risaskref til framfara. Það
er miklu líklegra að skapandi ey ðilegging
eigi sér stað í smáum skrefum út frá
vinnu margra ólíkra frumkvöðla sem
vinna eftir hugmyndafræði „kaizen" (sjá
16. tbl. 1999), þ.e. gera sífelldar
endurbætur. Þannig vinnur samkeppnin
best, sem hvati til breytinga, sem krafa
um eilífar nýjungar og nýsköpun.
Til þess að gera nýsköpun eða
eitthvað nýstárlegt í viðskipta-
hugmyndinni að veruleika þarf
frumkvöðullinn fyrirtæki eða skipulags-
heild sem hefur aðeins eitt markmið: að
gera nýsköpunina að veruleika.
Tilgangur fyrirtækis er viðskipta-
hugmyndin, en ekki að vera tekjulind
Breytingar
Breytingar er kjörorð frumkvöðuls-
ins og hlutverk fyrirtækis hans er
að eyðileggja stöðugleikann með því
að skapa eitthvað nýtt. Hvatinn getur
verið peningar en er þó oftast eitthvað
miklu meira. Um leið og eðli frumkvöðla-
fyrirtækja er að breyta standa menning-
arlegar stofnanir í vegi fyrir breytingum.
Samfélagsleg gildi vilja stöðugleika. Það
er að hluta til þess vegna sem sterk
einstaklingshyggja er oftast fylgjandi
sterkri nýsköpunarmenningu, sbr. t.d.
við Hofstede-rannsóknir. Menningin
hefur skapast af þeim aðstæðum og því
umhverfi sem hún verður til í og
menningin skapar að miklu leyti
umhverfið og aðstæðurnar.
í íslenskri menningu má finna
togstreitu á milli einstaklings-
hyggjunnar og sameignarhyggjunnar
sem jafnframt einkennir íslenska
menningu. Þessa togstreitu má sjá í
umræðu um starfsskilyrði frumkvöðla.
Um leið og Islendingar eru að mörgu
leyti góðir frumkvöðlar, úrræðagóðir,
frumlegir og áhættusæknir (þótt það sé
ekki alltaf kostur) lýsa aðstæður
samfélagslegum gildum sem kjósa
stöðugleika frekar en breytingar, kjósa
öryggi frekar en áhættu.
Skapandi eyðilegging einskorðast
ekki við einkageirann heldur þarf hún
einnig að gerast í opinbera geiranum.
Hvatinn til breytinga er hins vegar ekki
til staðar þó að í stofnunum
samfélagsins sé þörfin fyrir breytingar
kannski mest. Til þess að þær geti orðið
að veruleika þarf brautryðjendur
(frumkvöðla) í stjórnkerfið, einhverja
sem eru tilbúnir til þess að gera nýja
hluti, gera það sem gera þarf, í
menntakerfinu, í löggæslunni, í
heilsugæslunni og flestum sviðum í
rekstri ríkis og sveitarfélaga. Fátt hefur
breyst og fátt mun breytast ef ekki fæst
skilningur fyrir því að breytinga er þörf.
Krafturinn sem til þarf er frumkvæði
einstaklingsins, og hann fæst oftast
ekki nema í samkeppnisumhverfi.
1
Kraftur frumkvöðuls sem
veldur breytingum til
framþróunar er mikil-
vægur fyrir land og þjóð.
2
Hugmyndafræði auglýs-
ingaiðnaðarins hefur lengi
vel verið togstreita á milli
frumleika og vísinda.
3
Halldór Jónsson verk-
fræðingur fjallar um grein
Hannesar Hólmsteins um
sátt um fyrirkomulag
4
fiskveiða. Halldór er ekki^
sammála Hannesi og er
ósáttur við þá sátt sein
Hannes boðar.
1