Vísbending - 16.07.1999, Page 3

V
ISBENDING
Engin sátt um núverandi kvótakerfi
Halldór Jónsson
verkfræðingur
4.
Mig langar til að fara nokkrum
orðum um grein dr. Hannesar
Hólmsteins Gissurarsonar,
„Sátt um fyrirkomulag fiskveiða?" í
Vísbendingu 2. júlí 1999, þar sem hann
kemst að þeirri niðurstöðu, að
nauðsynlegt sé að sátt náist um
núverandi fiskveiðistjórnunarkerfi,
vegna þess að það sé bezta kerfið, sem
völ er á.
Ósammála
/
Eg er ekki sammála þessari
fullyrðingu. Ég tel, að í kerfinu sé
fólgin sú rökvilla, að minni samkeppni
leiði ávallt til meiri afrakstrar og
hagkvæmari rekstrar á einingu.
Markaðskerfið hefur löngu afsannað
þessa fullyrðingu. Það er samkeppnin,
sem er eini drifkrafturinn til hagræðingar
og lækkunar framleiðslukostnaðar.
Ekkert af þessu er samrýmanlegt við
hina samkeppnishindrandi grunn-
hugsun kvótakerfisins.
Sé þessi grunnhugsun kvóta-
kerfisins, sem er um leið grunnhugsun
kommúnismans, yfirfærð á aðrar
atvinnugreinar, hlýtur niðurstaðan að
verða sú, að einokun leiði til hámörkunar
hagkvæmni fyrir alla. Þetta er auðvitað
rétt fyrir handhafa einokunarinnar.
Reynsla íslendinga af einokunarverzlun
Danakóngs ætti hins vegar að sýna, að
einokuninni fylgir ekki endilega
hagkvæmni fyrir neytandann. Hámarks-
afrakstur kvótaeigandans er ekki sama
og hámarksafrakstur eiganda auðlindar-
innar — þjóðarinnar. Nægir að nefna
meint milljarða-brottkast afla í þessu
sambandi?
Hliðstæða
ftir sömu rökfærslu og dr. Hannes
beitir í grein sinni, gæti ég bent á
það, að Steypustöðin ehf. er fyrst
íslenzkra steypustöðva 1947. Hún átti
þá allan veiðistofninn, sem voru
reykvískir steypukaupendur. Fyrirtækið
nýtti ekki allan stofninn af mörgum
ástæðum. I fyrsta lagi vegna landlægs
fjármagnsskorts þess tíma, viðskipta-
frelsi ríkti heldur ekki í landinu og
innflutningur tækja var háður
innflutningsleyfum. Leyfunum var
úthlutað eins og fiskveiðikvótum af
nefnd, sem tók mið af fyrri aflareynslu,
sem þýddi venjulega það, að SIS fékk
helming allra innflutningsleyfa, og SÍS
var ekki hluthafi í Steypustöðinni.
Það myndaðist því fljótlega pláss
fyrir annan aðila í steinsteypu-
framleiðslu og BM V allá ehf. var stofnuð
1955. Þar var SÍS heldur ekki hluthafi.
Þessir aðilar gerðu að miklu leyti út af
vanefnum þessi ár, en óx smám saman
fiskur um hrygg. Þeir hafa síðan ofnýtt
veiðistofninn með því að lækka sífellt
verðið hjá hinum, þar sem veiðigetan
varð fljótlega umfram það, sem stofninn
bar.
Hverjir högnuðust mest? Það var í
rauninni veiðistofninn sjálfur. Fiskurinn
varð nefnilega að bíta sjálfviljugur á
krókinn. Það var ekki hægt að taka hann
í troll og skipa honum að kaupa steypu.
Þýðir þetta þá líka, að krókaveiðar hljóti
ávallt að geta verið frjálsari en
togveiðar?
Aðrir aðilar hafa fengið sér steypu-
veiðibúnað og farið að gera út á þessa
takmörkuðu auðlind, sem eru steypu-
kaupendur á höfuðborgarsvæðinu,
alveg án þess að kaupa neitt af hinum
fyrrnefndu, þó svo að fyrrnefndu
fyrirtækin hafi alla þessa aflareynslu að
baki og ættu því samkvæmt kvóta-
heimspekinni að hafa átt allan
markaðinn. Dr. Hannes getur sjálfsagt
fallizt á það, að þetta hafi leitt til verri
nýtingar hjá öllum fyrirtækjunum.
Samkeppnin, sem eru of margir útgerðar-
menn og bátar í formi steypubíla, hefur
lagt kostnað á þá sem fyrir voru, svo
notuð séu fleyg orð ættuð frá dr.
Hannesi.
Þetta má yfirfæra á nýlenduvöru-
verzlunina, sem nú er að ná þeirri
hagkvæmni að komast á svo til eina
hendi. Hvenær skyldi dr. Hannes telja,
að samruni og samþjöppun sé hæfileg
til þess að fyllstu hagkvæmni sé þar
náð? Er ekki hægt að setja upp sama
línurit fyrir Baug og Bónus og dr. Hannes
lætur fylgja grein sinni?
Talnaleikir
ínurit dr. Hannesar um hagkvæmni
bátafjölda og afrakstur er líka þeim
annmörkum háð, að það gerir ekki ráð
fyrir neinni þeirri tækniþróun, sem er
möguleg við einokun eða fákeppni. Það
er hægt að ná miklu meiri hagkvæmni út
úr línuriti dr. Hannesar með því að byggja
nokkra stórbáta í stað hinna átta, sem
geta veitt allan fiskinn ódýrar.
En þess konar talnaleikur og einföld
línurit eru óþörf. Það virðist vandalaust
að sjá það, að „limens" eða markgildi
kvótakerfisins, þar sem hinir betur
stæðu kaupa hina verr settu út, er
einokun. Hvenær nákvæmlega kemur
að endaniðurstöðunni má svo deila um.
Lögregluaðgerð
Dr. Hannes spyr : „Hvers vegna
skyldu íslenskir útgerðarmenn
hafa sætt sig án teljandi átaka við lækkun
leyfilegs heildarafla úr um 300 þúsund
lestum af þorski árlega í um 150 þúsund
lestir?" Hann svarar líka: „Vegna þess
að þeir gerðu ráð fyrir að fá að njóta
þess sjálfir, þegar þorskstofninn tæki
síðar að vaxa og dafna.“
Þetta tel ég vera alrangt. Islenzkir
útgerðarmenn áttu ekki um neitt annað
að velja. Því hvers vegna þurfti að
minnka veiðina með framangreindum
hætti? Það var annaðhvort vegna þess,
að útgerðarmenn höfðu gengið svo
villimannlega um auðlindina, að
stofninn var hruninn, eða þá að
náttúrulegar aðstæður í sjónum höfðu
minnkað þorskgengd svo, að stofninn
var talinn í sannanlegri hættu.
Vísindamenn sögðu, að nauðsynlegt
væri að takmarka veiðina, og það var
gert. Um raunverulegar ástæður
hrunsins eru hins vegar deildar
meiningar enn í dag.
í hvoru tilvikinu sem var, hvað sem
orsökinni líður, þá er ekki hægt að sýna
fram á, að þeir sem voru af frjálsum vilja
við útgerð á þessum tíma, ættu minnsta
tilkall til aukinna aflaheimilda umfram
lágmarkið, ef skilyrði bötnuðu.
Takmörkunin var lögregluaðgerð, sem
gerð var af þjóðinni gegn sjálftöku-
mönnum. Útgerðarmenn gátu ekkert
annað en tekið við því, sem að þeim var
rétt. Dómstólar my ndu því ekki hafa þurft
að viðurkenna neinn bótarétt þessara
aðila, enda stórgræddu þeir á úthlutun-
inni. Atvinnuréttindi á enginn maður á
þurru landi vegna fyrri starfa sinna
Markaðurinn á einn að segja til um það,
hvort þörf er á hans þjónustu og hvenær.
Hvers vegna, dr. Hannes?
að er mér eiginlega ráðgáta, hvers
vegna svo einlægur markaðssinni
og frjálshyggjumaður, eins og dr.
Hannes er, getur eytt svo mikilli orku í
að verja svo grunnkommúnískt kerfi,
sem kvótakerfið er. Það hlýtur að liggja
í augum uppi, að allt annað en að selja
veiðiheimildirnar á uppboði til
hæstbjóðanda er spilling.
Það getur ekki verið neitt annað en
spilling, þar sem landsins gæðum er
úthlutað til aðalsmanna, sem hafa ekki
aðra verðleika til tignar sinnar en að
hafa verið staddir á réttum stað á rétturn
tíma. Arfgengi atvinnuréttinda í einni
grein finnst mér álíka vitlaust og
3