Vísbending - 23.07.1999, Síða 1

ISBENDING
23.júlí 1999
29. tölublað
V i k u
rit um viðskipti
og
efnahagsmál
17. árgangur
A milli ríkra og fátækra
r
kjölfar útkomu ársskýrslu Þróunar-
stofnunar Sameinuðu þjóðanna um
heilsuþróun í heiminum („Human
Development Report“) hafa vandamál
þróunarríkjanna fengið aukna athygli.
Bilið á milli ríkra og fátækra þjóða hefúr
aukist og í sumum löndum hefúr þróun
lífskjara orðið til hins verra fremur en
hitt. Á meðan virðast iðnvædd ríki
heimsins svífa vængjum þöndum í
meðbyr frjálsræðis, hnattvæðingar,
tækni og upplýsinga. Á þriðja áratug
19. aldar voru lífskjör þrisvar sinnum
betri í ríkum löndum en fátækum, í lok
tíunda áratugar 20. aldar voru þau orðin
71 sinni betri (m. v. kaupmáttarj afnvægi).
Fátæk... og skuldug
Fáir gera sér grein fyrir hversu mikill
fjöldi fólks er fátækur í heiminum.
Áætlað er að 1.300 milljónir manna hafi
lægri tekjur en sem nemur einum
Bandaríkjadal á dag eða sem samsvarar
2.250 krónum í tekjur á mánuði. Það sem
meira er, 80% þjóða hafa lægri þjóðar-
tekjur á mann en þær höfðu fyrir áratug.
í byrjun áratugarins skulduðu
þróunarlöndin iðnvæddu löndunum
rúmlega 71 milljarð Bandaríkjadala (að
núvirði). Þrír fjórðu af íbúum skuldugra
þjóða, um 700 milljónir manna, búa í
Afríku. Þar er vandinn lika mestur,
fátæktin og vonleysið er svo mikið að
myndir af vannærðum bömum ná ekki
að lýsa nema broti af vandamálinu.
Afskrift skulda
arvardprófessorinn Jeffrey D.
Sachs lagði nýlega til í grein er birtist
í Morgunblaðinu að það „ætti að afskrifa
algjörlega skuldir þeirra landa sem búa
við mjög mikla fátækt og háa sjúkdóms-
tíðni. Um 25 af þeim 42 löndum, sem eru
hluti af hópi fátækustu ríkjanna, þurfa
að öllum líkindum fúlla afskrift skulda.“
Skuldaóreiða þessara landa er svo mikil
að þau verða aldrei í stakk búin til að
standa við skuldbindingamar. Að
mörgu leyti gæti hreint borð hjálpað
þessum þjóðum á fætur í lífsbaráttunni
en það eitt dugir þó ekki til.
Sjúkdómar
Jeffrey D. Sachs hefur lagt mikla
áherslu á að vandamál þessara þjóða
liggi að miklu leyti í hárri sjúkdómstíðni
sem hefur veruleg áhrif á efnahags-
þróun. Nóbelsverðlaunahafinn Robert
Fogol heldur því fram að aukin
heilsugæsla og útrýming alvarlegra
sjúkdóma hafi haft veruleg áhrif á
upphaf iðnvæðingarinnar í Bretlandi og
þróunina í Bandaríkjunum og Vestur-
Evrópu. Sachs og David Bloom hafa
sýnt fram á það með sterkum rökum að
efnahagserfiðleika Afríkuþjóða megi að
miklu leyti rekja til sjúkdóma eins og
malaríu, sem og óhagstæðra veður-
skilyrða og slæmra samgangna. Sachs
hefur þess vegna lagt mikla áherslu á að
félagslegar umbætur og fyrst og fremst
umbætur í heilsugæslu séu
mikilvægasta skrefið sem fátækar
Afríkuþjóðir þurfi að stíga.
Hugmyndir Sachs eru þó varla nema
hluti af lausninni, eins og Paul Collier
hjá Heimsbankanum hefur bent á.
Sjúkdómar eru ekki versta plágan,
heldur skipulags- og stjórnaróreiða,
harðstjórar og sjálfsþurftabúskapur.
Það er til lítils að lána fé og veita aðstoð
sem fer beint inn á erlenda banka-
reikninga þeirra sem halda þjóðfélaginu
í heljargreipum (um 22% allra lána til
fátækra ríkja hafa verið lánuð til
einræðisherra skv. Jubilee 2000,
samtökum sem beita sér fyrir lækkun
skulda fátækra þjóða). Það er heldur
ekki til neins að dæla peningum inn á
svæði þar sem allt logar í skærum og
styrjöldum, enda peningamir notaðir til
vopnakaupa frekar en nokkurs annars.
Friður og lýðræði eru forsenda
uppbyggingar. Það verður að reyna að
hjálpa þessum þjóðum að byggja upp
almennilegt stjómkerfi reist á lýðræði.
Byggja upp opinbera geirann með því
að Ijármagna ráðningu dómara,
lögreglu, lækna og kennara. Rækta
verður samfélagið, umfram allt traust
og skilning á samvinnu til framþróunar.
Byggja verður upp nauðsynlegan
lagaramma sem heldur utan um
eignarréttinn, samninga, skuldbind-
ingar, gjaldþrot o.fl. Jafnframt verður
að framfýlgja honum á skilvirkan hátt.
Þá má ekki gleyma mikilvægi menntunar
í framþróun og uppbyggingu.
Efnahagsumbætur
rátt fyrir að nýjar áherslur hafi komið
fram eru efnahagsumbætur sem
framkvæmdar eru á skynsamlegan hátt
enn hvað mikilvægastar. Þær eru þó til
lítils ef stjómskipulagsvandinn er ekki
leystur. Fyrst og fremst þarf að tryggja
stöðugleika, síðan má opna fyrir
milliríkjaverslun, erlendar fjárfestingar
og samkeppni. Stöðugleikann verður
að reyna að tryggja með lágri verðbólgu
og skynsamlegum lántökum hins
opinbera. Opna verður hagkerfi til þess
að fátækar þjóðir geti ræktað
hlutfallslega yfirburði sína; akkurinn í
alþjóðlegum viðskiptum er raun-
verulegur. Rökin eru fyrst og fremst að
alþjóðleg viðskipti draga úr óhag-
kvæmni í framleiðslu þessara þjóða sem
stafar af vemdarstefnu og miðstýringu.
Markmiðið er að vekja frumkvöðlana í
þessum löndum, þeir rakna að minnsta
kosti ekki úr rotinu þegar öllu skal stýrt
af hinu opinbera.
Erfiðurheimur
rátt fyrir að mikið hafi verið rætt um
vanda fátækra þjóða og lausna leitað
er árangurinn í sjálfu sér ekki upp á marga
fiska. Tíminn hefur ekki leyst vandamál
þessara þjóða, eins og margir vonuðust
til. Staðlaðar lausnir, eins og þær sem
nefndar hafa verið hér, em aðeins
bláeygðar lausnir. Engu að síður era
þær gmndvallaratriði. Framkvæmdin er
hins vegar miklu erfiðari. Ekki er tekið
mið af menningarlegum mun og
aðstæðum á hverjum stað. Og stundum
er óreiðan svo mikij að ekki er ljóst hvar
byrja skal til þess að reyna að greiða úr
flækjunni, sérstaklega þegar flækjan er
orðin hluti af kerfinu. En á meðan ekki er
reynt að snúa ferlinu við sigla þessar
þjóðir inn í enn meira vonleysi þegar
hvað brýnast er einmitt að vekja vonina.
Nýlega lækkuðu G7-ríkin a Már Guðmundsson aðal- ^ banka. í greininni er m.a. j stjómunar peningamála,
I skuldir fátækra þjóða um 1 hagfræðingur Seðlabanka 2 rætt um hvað felst í pen- /\ nýlegar breytingar á stöðu
1 27 milljarða Bandaríkja- ^ íslands fjallar um hlutverk ingamálastjóm, megin- og skipulagi seðlabanka
dala. og skipulag nútímaseðla- atriði kenninga nútíma- og stöðuna hér á landi.