Vísbending - 30.07.1999, Qupperneq 1

V
V i k u
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
30. júlí 1999
30. tölublað
17.árgangur
Veðmál áratugarins
essi síðasti áratugur aldarinnar
hefur verið einkar fjörlegur í
fjármálaheiminum. Sérstaklega
hefur fjörið aukist með auknum áhrifum
afleiðuviðskipta og baktryggingasj óða
(e. „hedge funds“). í byrjun áratugarins
voru slíkir sjóðir um 200 talsins en í lok
árs 1997 voru þeir taldir vera um 4.500.
Eignir slíkra sjóða jukust á sama tímabili
úr 20 milljörðum Bandaríkjadala í 300
millj arða og hafa því fimmtánfaldast. Öll
þessi fjörlegheit hafa þó stundum farið
illa í suma þátttakendur.
Baringsbanki
Nýlega var Nick Leeson sleppt úr
tugthúsi í Singapúr, þremur og hálfu
ári áður en hann hafði tekið út fulla
refsingu. Leeson á ffægð sína að þakka
Baringsbanka, 233 ára banka sem var
einn elsti og virtasti banki Bretlands, en
Leeson tókst á eigin spýtur að setja
hann á hausinn. Leeson seldi framvirka
samninga í útibúi bankans í Singapúr.
Hann var einungis 28 ára og þótti
nokkuð snjall í sinu fagi og mjög varkár
í samningum, ólíkt öðrum sem stunduðu
sömu viðskipti á þessum tíma. I byrjun
árs 1995 féll hann frá varkáminni og hóf
að veðja fyrir alvöru. Hann veðjaði að
japanski hlutabréfamarkaðurinn myndi
stíga, en í staðinn seig hann. Þá lagði
hann bara meira undir til þess að ná upp
tapinu en markaðurinn seig áfram. Aður
en yfir lauk hafði hann veðjað um 7
milljörðum Bandaríkjadala á að virði
markaðarins myndi hækka. Þetta var þó
ekki eina veðmál Leesons því á sama
tíma veðjaði hann á að japanskir vextir
myndu hækka (eða skuldabréf lækka).
Rétt eftir að hann hafði lagt undir byrjaði
hann að tapa, hann lagði þá aftur meira
undir þangað til hann hafði veðjað 22
milljörðum Bandaríkjadala á að vextir
myndu hækka, — sem þeir gerðu ekki.
Það eina sem stöðvaði veðmálið
var að hann hafði veðjað öllu fjármagni
Baringsbanka og hafði því ekki meira til
að leggja undir. Þrátt fýrir að hann hafi
lagt undir um 3 0 millj arða Bandaríkj adala
tapaði hann „ekki nema“ einum milljarði.
Tapið hefði getað verið miklu meira.
Tapið var hins vegar mun meira en hreint
virði Baringsbankans, tilraunir
Englandsbanka til að bjarga honum
reyndust árangurslausar og bankinn
varð því gjaldþrota.
Orangesýsla
ann 6. desember árið 1994 var heil
sýsla gerð gjaldþrota, Orangesýsla
í Kalifomíu i Bandaríkjunum. Þetta var
ekki einungis mikið áfall, fyrir sýsluna
heldur einnig alla bandarísku þjóðina.
Á tímabilinu frá 1991 til 1994 hafði
sjóðstjóri sýslunnar, Robert L. Citron,
rakað inn 750 milljónum Bandaríkjadala
í hagnað og þótti mikil hetja í
fjármálaviðskiptum. Citron veðjaði á
stöðuga eða fallandi vexti sem var gott
veðmál þangað til 1994 þegar vextirtóku
að hækka. Veðmálið var gert með
nokkmm afleiðusamningum.
Seinni tíma rannsóknir á þessum
atburði hafa leitt í ljós að Citron hafði
ekki hugmynd um hvað hann var að
kaupa, hvaða áhættu hann var að taka,
þegar hann gerði þessa afleiðu-
samninga. Sumir segja að hann hafi haft
reiknikunnáttu á við barn þegar þörf er
fyrir mikla stærðffæðikunnáttu til þess
að getareiknað slíka samninga út. „Hann
veit þrjátíu prósent af því sem hann
heldur að hann viti,“ sagði einn
sölumaðurinn um hann.
Þegar leikurinn stóð sem hæst hafði
Citron lagt allan sjóð Orangesýslunnar
undir, 7,4 milljarða Bandaríkjadala, og
þar að auki tekið 13 milljarða að láni. Að
leikslokum var tap sýslunnar af
viðskiptum Citrons um 1,7 milljarðar
Bandaríkjadala.
Rolls Royce-sjóðurinn
Hægt er að segja að Robert L. Citron
hafi verið of einfaldur maður til þess
að vera þátttakandi í þessu veðmáli og
að Nick Leeson hafi einfaldlega orðið
spilafíkn að bráð. Það útskýrir hins
vegar ekki tap baktryggingasjóðsins
Long-Term Capital Management
(LTCM). Stofnandi sjóðsins, John
Meriwether, var fyrrverandi yfirmaður
(,,vice-chairman“) hjá Salomon
Brothers. Viðskiptafélagar hans og
hugmyndafræðingar sjóðsins voru
engir aðrir en prófessoramir Myron
Scholes og Robert Merton sem fengu
nóbelsverðlauninárið 1997 fyrirffamlag
sitt til þróunar afleiðuviðskipta. Einnig
var David Mullins, fyrrverandi vara-
formaður bankaráðs bandaríska seðla-
bankans, meðeigandi. Fjárfestar í
sjóðnum vom topplaxar Wall Street, þ.á
m. David Komansky hjá Merril Lynch,
Donald Marron hjá PaineWebber og
nokkrir af eigendum ráðgjafa-
fyrirtækisins McKinsey & Co. Slíkt var
einvalaliðið að sjóðurinn var oft nefndur
Rolls Royce ljárfestingarsjóðanna.
Árangur sjóðsins ffaman afvarmjög
góður, 59% ávöxtun árið 1995 og 44%
árið 1996. í lok árs skilaði sjóðurinn meira
að segja 2,7 milljörðum til stofnfjárfesta
sinna og þá stóð sjóðurinn i um 5
milljörðum. I byrjun september 1998 var
tilkynnt að sjóðurinn hefði tapað um 2
milljörðum í undangengnum mánuði.
Þegar betur var skoðað í pyngjuna kom
í ljós að einungis einn milljarður af fimm
var eftir og skuldir sjóðsins voru 200
milljarðar Bandaríkjadala.
Seðlabankinn í New Y ork, ásamt hópi
af fjárfestingarbönkum, bjargaði LTCM
áður en sjóðurinn varð gjaldþrota: 3,4
milljörðum var dælt í sjóðinn í skiptum
fyrir 90% eignarhlutdeild. Sumir segja
að þetta hafi verið gert til þess að vemda
topplaxa Wall Street (að minnsta kosti
10% af upphaflegri fjárfestingu þeirra)
en íhlutun bankanna þjónaði þó
mikilvægari tilgangi. LTCM hafði náð
ótrúlegri stöðu á markaðinum og
uppgjör sjóðsins hefði getað valdið tapi
sem nemur 14.000 milljörðum Banda-
ríkjadala. Slík umskipti hefðu getað leitt
til verulegs. skjálfta á Qármála-
markaðinum og hugsanlega hruni.
Afleiðuviðskipti
Mjög skiptar skoðanir em um ágæti
afleiðusamninga og bak-
tryggingasjóða. Sá sem gagnrýnt hefur
skort á reglum um starfsemi þessara
(Framhald á síðu 4.)
-g Mikið er lagt undir í ^ Ásgeir Jónsson hag- ^ Snjólfur Ólafsson, próf- i greinar Þórarins V.
I afleiðuviðskiptum en því 1 ffæðingur fjallar um 7 essor við Háskóla Islands, /| Þórarinssonar um sarna
X miðurgetaekkiallirunnið deiluna á milli kvótavcrja ijallarummarkaðslögmálin efnií24. tbl. Vísbendingar.
í þess konar viðskiptum. og gjaldtökunga. í heilsugæslu í tilefhi