Vísbending - 30.07.1999, Blaðsíða 2

ISBENDING
Af skotgrafahemaði og auðlindagjaldi
Ásgeir Jónsson
hagfræðingur
að er fremur tíðindalaust af þeim
skotgrafahernaði sem umræðan
um auðlindaskatt er orðin hér-
lendis. Andstæðar fylkingar hafa grafið
sig niður beggja vegna eldlínunnar og
gera síðan reglulegar árásir hvor á annars
garð. Stundum erujafnvel lærðir útlend-
ingar fengnir til þess að leiða áhlaupin
en niðurstaðan erþó ávallt sú að víglínan
er kyrr. Báðar fylkingar bregða fyrir sig
hagkvæmnisrökum en þegar grannt er
skoðað snýst baráttan mun frekar um
hagsmunahópa og skiptingu tekna, með
öðrum orðum pólitík.
Hagkvæmni
Núverandi kvótakerfi er hagkvæmt
vegna þess að kvótinn tryggir
eignarrétt einstakra útgerða og frjálst
framsal leiðir til þess að veiðiheimildir
lenda í höndum þeirra sem geta skapað
mestu verðmætin af fiskimiðunum.
Einnig er ljóst að það fyrirkomulag sem
nú tíðkast hefur verið helsti
drifkrafturinn á bak við efnahagslega
endurreisn íslands á þessum áratug eftir
óreiðu og ofijárfestingar íyrri ára.
Hins vegar er heldur ekkert sem gefur
til kynna fyrirfram að auðlindaskattur
leiði til óhagkvæmni. Hægur vandi er að
leggja gjald á aflaheimildir þar sem þær
eru og aðhafast ekkert frekar. Við það
myndi kvótaverð lækka lítið eitt vegna
þess að framtíðarrenta yrði minni og
einhver fyrirtæki gætu ekki reitt fram
gjaldið og yrðu að hætta rekstri. Annar
möguleiki væri sá að ríkið tæki 5% af
aflaheimildum á hverju ári og seldi á
almennum markaði sem 20 ára nýtingar-
bréf en þau myndu síðar ganga aftur til
sölu hjá ríkinu að þeim tíma liðnum.
Nefnd nýtingarbréf gætu síðan gengið
kaupum og sölum á milli einkaaðila eins
og hver önnur verðbréf og myndu
tryggja nægjanlegt frelsi og öryggi til
bestu nýtingar áfiskimiðunum. Lykillinn
að hagkvæmum auðlindaskatti er að ná
einhverjum hluta af arði auðlindarinnar
án þess að trufla rekstur og viðgang
útvegsins. Það er vel mögulegt.
Sundurlyndi helsta meinið
að sem mest er til baga fyrir
fylgismenn auðlindagjalds, eóa
gjaldtökunga, er hversu þeir eru
sundurleitir. Hið eina sem þeir geta
sammælst um er að steypa núverandi
kerfi en síðan slær út í fýrir mörgum
stríðskappanum þegar rætt er um hvað
skuli taka við. Svo langt gengur að menn
komast á þing með fýrirheitum um að
stjóma útveginum „með handafli“, nái
þeir taki á stjómartaumunum. Reyndar
hefur umræðu um sjávarútveg lengi
fylgt lýðskmm og heitingar sem hafa
kastað rýrð á þá sem hafa reynt að færa
málefnaleg rök fýrir auðlindagjaldi. Við
þetta bætist að alls kyns hagmuna-
samtök og þrýstihópar, sem hafa
sérhagsmuni að leiðarljósi, reyna að
knýja fram breytingar á núverandi kerfi.
Af poturum
Af þeim hagsmunahópum sem vilja
breytingar em sjómenn öflugastir.
Þeim hefur lengi tekist að sannfæra
þjóðina um að þeir eigi skattaafslátt
skilinn fýrir að stíga ölduna á vinnustað
sínum og vera fjarverandi frá eigin-
konunum. Þeir vilja halda hluta af
auðlindararðinum og vama því að
kostnaður við kvótakaup eða -leigu
komi inn í hlutaskiptin með sama hætti
og önnur aðföng, s.s. olía. Fast á hæla
þeirra koma útgerðarmenn smábáta sem
vilja helst stunda frjálsar veiðar og hafa
með offorsi náð að sölsa undir sig stóran
hluta af veiddum afla á Islandsmiðum.
Þeirnjótaþess fýrir alþýðu að vera Davíð
sem berst við Golíat. Loks eru það
hagsmunir einstakra byggðarlaga sem
hafa sum tapað miklu á kvótatilfærslum.
Skaði þeirra er oft tilfmnanlegur og sárt
að sjá fólk sitja uppi með verðlausar
eignir, ævistarf unnið fyrir gýg. Hins
vegar hefur verið stungið upp á mörgum
mótaðgerðum sem ekki eru til mikilla
nytja fyrir landið í heild. Tillögur
Vestfirðinga um sóknarmark eru vel
þekktar; þær yrðu til gagns fýrir þá sjálfa
og aðra sem styst eiga á miðin en myndu
jafnframt draga úr verðmætasköpun i
sjávarútvegi. Þá hefur einnig verið
stungið upp á að hefta kvótaframsal,
sem er axarhögg að rótum þess
rekstrarárangurs sem náðst hefur í
sjávarútvegi.
Þeir sem standa til vamar
eir sem standa til varnar fýrir
núverandi kerfi er fámennur flokkur
en samheldinn. Þar eru vígdjarfastir
íslenskir útvegsmenn, enda hafa þeir
miklu að tapa við breytingar. Þeim hefur
síðan bæst liðsauki frá erindrekum
smárra byggðarlaga sem óttast að
auðlindaskattur muni ríða heima-
fyrirtækjum þeirra að fullu. Einbeitni
þessara kvótaverja hefur ekki aðeins
aftrað gjaldtökungum, hún hefur einnig
haldið ofangreindum hagsmunahópum
í skeijum til guðsþakkar fýrir land og
þjóð en á bak við víglínuna hefur
útgerðin blómgast til hagsbóta fýrir alla
landsmenn. Ekki skal dregin fjöður yfir
það að útgerðarmenn með eignarhald á
kvótanum hafa grætt mest. Þeir hafa
séð kvótaeign sína margfaldast í verði
og sumir hafa þegar leyst til sín þennan
hagnað með kvótasölu. Það er þessi
renta er felst í virði kvótans sem gjald-
tökungar vilja dreifa víðar. En helsta
hættan við að brjóta kvótaverja á bak
afitur er sú að inn ryðjist áhlaupssveit
skammsýnna stjórnmálamanna og
sérhagsmuna-berserkja sem ffemji mikil
hervirki. Þeirra sigur gæti brennt til
grunna þá uppbyggingu sem átt hefur
sér stað í kringum kvótakerfið á tæpum
20 árum.
Hagkvæmni eðaréttlæti?
Astæðan fýrir því að gjaldtökungum
verður ekki betur ágengt er sú að
hagsmunir venjulegs fólks af auðlinda-
gjaldi eru óljósir og stórar fjárhæðir eru
ofar verðmætaskyni almennings. Það
sást t.d. skýrt af málum Landsbankans,
að maðurinn á götunni yppti öxlum þótt
milljarðar töpuðust í pólitískum lán-
veitingum en fýlltist ákaffi reiði við það
að nokkrum milljónum væri eytt í
laxveiðiferðir. Þá eru skoðanir fólks á
réttlæti mótsagnakenndar. Sumum
finnst t.d. ósiðlegt að gefnar séu út
veiðiheimildir á óveiddum þorski en telja
ekkert athugavert við að selja veiði-
heimildir á óveiddum laxi til ríkra
stangveiðimanna.
Að svo komnu máli virðist eina leiðin
fyrir gjaldtökungavera sú að mynda
bandalag við þá sérhagsmunahópa sem
hér hafa verið nefndir til að brjótast í
gegnum víglínu kvótaverja. Eða rugla
reytúm við vinsælda-pólitíkusa sem
gætu fýllt fólk af „heilagri“ reiði gegn
útgerðarmönnum.
Vopnahléssamningar
Enn sem komið er hefur ekkert slíkt
bandalag náð neinum styrk.
Kvótaverjar virðast álíta að vígstaða
sín sé varanleg og eru ófúsir til
friðarviðræðna. Með því er verið að taka
óþarfa áhættu. Sá möguleiki er alltaf
fyrir hendi að fullmyndugt árásar-
bandalag geti myndast eða að
fiskveiðistefnan geti orðið hitamál sem
skipti sköpum fýrir pólitíska ffamvindu.
Auðvitað er svo ekki loku fýrir það
skotið að auðlindagjaldsmönnum vaxi
styrkur og þeir geti af eigin rammleik
(Framhald á síðu 4.)
2