Vísbending - 27.08.1999, Blaðsíða 3

ISBENDING
Staðsetning erlendrar íjárfestingar
Mynd 1. Bein erlend fjárfesting (innstreymi) í heiminum 1985-98
(milljardar Bandaríkjadala)
1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1996 1996 1997 1998
Stefán Arnarson
viðskiptafræðingur
Eitt af því sem hefur einkennt og
ýtt undir alþjóðavæðingu í
heiminum undanfarin ár er mikill
vöxtur beinnar erlendrar fjárfestingar
(e. foreign direct investment, FDI).
Alþjóðavæðingin hefur nt.a. leitt til þess
að atvinnulíf þjóða heims tengist sífellt
meira. Þegar erlendur aðili eignast 10%
eða meira af hlutafé fyrirtækis er
fjárfestingin talin vera bein en
eignarhlutur undir 10% telst vera
verðbréfafjárfesting (e. portfolio
investment). Mynd eitt sýnir þróun
beinnar erlendrar fjárfestingar sl. 14 ár
og miðast tölumar við innstreymi ljár til
þeirra landa sem fjárfest er í. Tölulegum
upplýsingum unt innstreymi fjártil landa
sem ijárfest er í og útstreymi frá öðrum
ber ekki saman. Hinar fyrrgreindu eru
taldar marktækari. Innstreymið nam um
644 milljörðum Bandaríkjadala árið 1998
ogjókst um 39% miðað við árið á undan.
Stærstur hluti þessarar fjárhæðar rann
til þróaðra ríkja, um 462 milljarðar
Bandaríkjadala.1 Um 165 milljarðar
runnu til þróunarríkj a og um 17 millj arðar
til landa Mið- og Austur-Evrópu. Arið
1998 var innstreymi beinnar erlendrar
fjárfestingar á íslandi um 10 ma.kr., sem
þýðir að Island hafí fengið um 0,02% af
allri beinni erlendri fjárfestingu heimsins
þaðár. Alltfráárinu 1985 til ársins 1997
óxbein erlendljárfestingtil þróunarríkja
jafnt og þétt. Árið 1998 urðu umskipti í
þeirri þróun og má rekja það til
efnahagserftðleikanna sem steðjað hafa
að þróunarríkjum að undanförnu.
Margar ástæður eru fyrir vexti erlendrar
fjárfestingar á heimsvísu. Helstar eru
aukið frjálsræði í viðskiptum landa á
milli, lægri flutnings- og samskipta-
kostnaður, aukin samkeppni, afnám
einokunar og aukin einkavæðing,
stöðugleiki og efnahagsleg velsæld.
Hvatar
r
Akvörðun fyrirtækis um að íjárfesta
í öðru landi er niðurstaða flókins
ferlis. Slík niðurstaða getur fengist
þegar þarfir erlends fyrirtækis og það
sem móttökulandið hefiir upp á að bjóða
mætist. Áhrifaþáttum við val á
móttökulandi erlendrar íjárfestingar má
skipta í tvennt. í fyrsta lagi þætti sem
stjórnvöld hafa áhril' á og í öðru lagi
þætti sem einkenna hagkerfið eða eru til
staðar í því. í fyrra tilfellinu rná nefna
stefnu stjórnvalda gagnvart erlendri
fjárfestingu og það umhverfi sem
ríkisvaldið skapar atvinnustarfsemi.
Dæmi um það eru efnahagslegur,
stjómarfarslegur og félagslegur
stöðugleiki, skattastefna, alþjóða-
samningar, einkavæðing, viðskipta-
stefna o.s.frv.
Dæmi um þætti sem tengjast
hagkerfinu sjálfu má hins vegar sjá í
töflu eitt. I stuttu máli má segja að
fyrirtæki ljárfesti beint utan heimalands
til að nálgast nauðsynlega
framleiðsluþætti og eignir, auka
skilvirkni með því að nálgast ódýra
framleiðsluþætti og loks til að nálgast
markaði. I töflunni er farið aðeins nánar
út i þessa þætti. Erlendir aðilar hafa
aðallega fjárfest á Islandi vegna fyrstu
tveggja þáttanna. Þó hefúr vægi þriðja
þáttarins vaxið nokkuð síðustu misseri.
r r
A Islandi
Tölfræðisvið Seðlabanka Islands
safnar upplýsingum um beina
erlenda fjárfestingu í íslensku atvinnulífi
og notar þær upplýsingar m.a. við
uppgjör greiðslujafnaðar og erlendrar
eignastöðu. Þessar upplýsingar birtast
á samanteknu formi í ýmsum útgáfúm
Seðlabankans og alþjóðastofnana eins
og OECD, Eurostat og IMF. í
aðferðarfræði alþjóðastofnana er gert
ráð fyrir að fasteignir í eigu erlendra
aðila telj ist ti 1 beinna erlendra fj árfestinga
en íslenskar tölur um beina erlenda
ijárfestingu innihalda þó ekki fasteignir.
Bein erlend fjárfesting í íslensku
atvinnulífi hefur aukist mikið síðuslu ár
en aftur á móti hefúr verðbréfafj árfesting
í íslenskum hlutabréfúm verið lítil.2 Bein
íjármunaeign erlendra aðila í íslenskum
atvinnurekstri var um 8,4 ma.kr. í lok
ársins 1995 og í lok ársins 1998 var hún
orðin um 31,7 ma.kr. Þessi eign
samanstendur annars vegar af hlutdeild
erlendra aðila í eigin fé íslenskra
fyrirtækja og hins vegar af hreinni
lánastöðu fyrirtækjanna við erlendu
eignaraðilana. Stærstur hluti erlendrar
fjármunaeignar er í iðnaði, um 21,1 ma.kr.,
en um 3,2 ma.kr. eru í verslun, 2,2 nta.kr.
í fjármálaþjónustu og minna í öðrum
geirum.
Síðustu ár hefúr flestum hömlum á
fjármagnsflutningum til og frá íslandi
verið aflétt en enn eru hörnlur á
(Framhald á síðu 4)
Tafla 1. Hvatar beinnar erlendrar fjárfestinaar
Markmiö fyrirtækja meö erlendri fjárfestingu Aðaláhrifaþættir hagkerfis
Að nálgast Hráefni, orka
framleiðslu- Ódýrt vinnuafl
þætti/eignir Vei menntaö vinnuafl
Tækniþekking, nýjungagirni og aðrar eignir
(t.d. fræg vörumerki) einstaklinga og fyrirtækja
Bnislegir innviðir (samgöngumannvirki, fjarskipti, orkukerfi)
Aö bæta skilvirkni Verð f ramleiðsluþátta/eigna að teknu tilliti til f ramleiðni
Verð annarra aðfanga
Þátttaka íalþjóðasamstarfi eins og EHS/NAFTA
Að nálgast Stærð markaðar og meðaltekjur á ibúa
markaði Hagvöxtur
Aðgangur að svæðisbundnum mörkuðum og alþjóðamörkuðum
Séreinkenni neytendamarkaðar
Uppbygging og gerð markaðar
Byggt á UNCTAD, World Investment Report 1998.
3