Vísbending - 08.10.1999, Side 1
ISBENDING
8. október 1999
40. tölublað
Viku
r i t
u m
viðskipti og efnahagsmál
17.árgangur
Kínamúrinn
ann 1. október síðastliðinn
fagnaði Kínverska alþýðulýð-
veldið 50 ára afmæli. Kína má muna
fífil sinn fegri í samanburði við aðrar
þjóðir en ýmis framfaraspor á síðustu
árum gætu leitt til þess að á nýrri öld
verði Kína jafnvel aftur það stórveldi
sem það eitt sinn var.
Úr farvegi fortíðarinnar
að vita sennilega ekki allir að við
síðustu árþúsundamót var Kína
fremst allra ríkja hér í heimi. Sumir
sagnfræðingar hafa jafnvel haldið því
fram að í nokkrar aldir á eftir hafi
yfirburðir þeirra verið óvefengjanlegir.
Uppfinningar eins og hjólbörur, átta-
vitinn, pappír, prentun, byssupúður og
postulín sýna að það var margt sem
vestræn menning sótti til Kína.
Jafnvel um 1820 var kínverska
hagkerfið það stærsta þó að það stafaði
fyrst og fremst af fjölmenni þjóðarinnar,
allt fram til 1890 þegar það bandaríska
var orðið stærra. Tímabilið frá 1820 allt
til 1952 var mikið hnignunarskeið í sögu
Kína, aðallega vegna þess að nær
stanslaust frá 1895 til 1952 var Kína í
einhvers konar hernaðarátökum. A
árunum frá 1952 til 1978 varð hagvöxtur
meiri en alla öldina þar á undan, aðallega
vegna þess að tiltölulega friðsamlegt
var þessi ár. Engu að síður dróst Kína
enn aftur úr öðrum þjóðum á þessum
tíma og það varð ekki breyting á því fyrr
en með tilkomu Deng Xiaoping árið 1978.
Land í eigin fjötrum
Margir fræðimenn hafa velt fyrir sér
þeirri spurningu af hverju Kína
tapaði þessu forskoti.sem það virðist
hafa haft við síðustu árþúsundaskipti.
Y msar ástæður hafa verið gefnar, allt frá
menningarlegum til efnhagslegra
ástæðna. Flestir seinni tíma fræðimenn
hallast þó að vöntun á frjálsum markaði
og eignarrétti ráði þar mestu um.
Kínversk stjómvöld hafa aldrei í gegnum
söguna getað leyft frjálsum markaði og
einkafyrirtækjum að vaxa og dafna í friði.
A tímum Ming-ættarveldisins (1368-
1644) var t.d. reynt að banna öll viðskipti
við erlend ríki, sem leiddi til spillingar og
stríðsátaka. Etienne Balazs, sem er einn
þekktasti fræðimaður í tungu, bók-
menntum og sögu Kínverja, telur að
frumkvæði og frumleiki Kínverja hafi
horfið vegna alræðisstefnu stjórnvalda:
það var engin þörf fyrir frumkvæði
einstaklingsins og enginn sá þörfina
fyrir að reyna eða hafði möguleikann á
því yfirleitt. Um leið staðnaði kínverska
hagkerfið.
Valdníðsla
ó að efnahagslegt ástand hafi batnað
og friðsamlegra hafi orðið í kringum
Kína eftir að Mao formaður tók við
stjórnartaumunum árið 1949 er ekki þar
með öll sagan sögð. Áætlað er að á
tæplega þrjátíu ára valdaferli beri Mao
ábyrgð á dauða rúmlega 35 milljóna
manna. Hann byrjaði á að slátra 1-2
milljónum landeigenda í nafni alræðis
öreiganna til þess að byggja upp
samyrkjubú. Þegar „samvinnan" leiddi
ekki til þeirrar hagsældar sem búist hafði
verið við lét hann flytja fólk af
samyrkjubúunum til þess að byggja
stíflur og vinna að annarri innri
uppbyggingu. Um leið var meira af
landbúnaðarafurðum flutt til borganna.
Minna vinnuafl í landbúnaði þýddi
minni uppskeru og meiri uppskera til
borganna þýddi að það var minni til
fyrir þá sem bjuggu í dreifbýli.
Afleiðingin var hungursneyð sem dró
þrjátíu milljónir manna til dauða. í
menningarbyltingunni árið 1966 kom
svo Mao menntastéttinni fyrir kattar-
nef, rúmlega milljón manns var drepin
og hundrað milljónir manna urðu fyrir
ofsóknum.
Þó að breyttir tímar í sögu Kína hafi
orðið eftir dauða Mao fer það ekki á milli
mála að ennþá er það fámenn „elíta“
sem ræður ríkjum og ef hún heldur
eitthvað ógna sér er hún tilbúin til að
beita valdi. Fjöldamorð á stúdentum á
Tiananmen-torgi árið 1989, ofsóknir á
hendur friðsamlegri trúarhreyfingu,
Falun Gong, og duldar hótanir eins og
heræfingar við Taívan og kjarnorku-
tilraunir sýna að enginn veit
nákvæmlega við hverju má búast af
kínverskum stjórnvöldum.
✓
Otrúlegar framfarir
Arið 1978 tók Deng Xiaoping við
völdum og valdi kapítalisma til þess
að leiða þjóð sína úr örbirgð. Hann
innleiddi markaðslögmálin inn í
bændasamfélagið sem smám saman varð
nægilega ríkt til þess að geta tekið þátt
í verslun. Eignarrétti var aftur að
einhverju leyti komið á og landið var
opnað fyrir milliríkjaverslun og
erlendum fjárfestingum. Áhrifin létu
ekki á sér standa, verg landsframleiðsla
jókst að meðaltali um 9,7% árlega og
(Framhald á síðu 2)
Mynd 1. Hagvöxtur í Kína frá 1991 til 1998 og áætlun fyrir 1999 (%).
Kínverska alþýðulýð- T^áruin hefur kínverska ^ Þorvaldur Gylfason t Grænmeti hefurveriðnefnt^
I veldið hélt upp á fnnmtíu 1 þjóðin sennilega upplifað 4 prófessor fjallar um veg- /| í sömu andrá og ofurtollar
X ára afmæli sitt 1. október jLmt bæði sfnar verstu og bestu tolla, repúblikana og og lákeppni, ástæðan er
síðastliðinn. Á fimmtíu stundir. Rússland í grein sinni. óhóflega hátt verð.