Vísbending - 15.10.1999, Blaðsíða 1

V
Viku
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
15. október 1999
41. tölublað
17. árgangur
I leit að hamingiunni
Aðalumræðuefnið á fyrsta degi
nýsetts haustþings var „þensla“
og ekki að ástæðulausu. Flestir
hagfræðingar eru sammála um að
skynsamlegt sé að hægja á þeirri
þeysireið sem íslenska efnahagskerfið
er á um þessar mundir.
Kaupgleði
Þjóðfélagið er á fullu. Allir eru að
byggja: sementssala jókst um 9% á
fyrtu átta mánuðum ársins. Allir eru að
kaupa nýtt húsnæði: raunverð hús-
næðisverðs á höfuðborgarsvæðinu
hefur vaxið hratt síðasta árið, um 10% á
fyrri hluta ársins í samanburði við fyrri
hluta árs 1998. Bflar hafa einnig verið
vinsæl innkaupsvara síðustu tvö ár og
jókust nýskráningar bifreiða um 24% á
milli fyrri hluta áranna 1998 og 1999. Þá
hefur velta í smásöluverslun aukist um
5% á sama tímabili. Innflutningur jókst
um 22% á síðasta ári á meðan útflutning-
ur jókst einungis um 2,6%. Kaupgleði
Islendinga er því mikil og til marks um
góða tíma í íslenskum þjóðarbúskap.
Venjulega þegar svo langt er Iiðið á
góðæri þá eru það neytendur sem átta
sig á því að uppsveiflan mun ekki vara
að eilífu og draga úr eyðslunni. Nú
virðist hins vegar ekkert lát vera á
bjartsýninni. Á meðan hagkerfið óx um
5,0% árið 1998 jókst einkaneyslan um
11,0% á sama tíma. Á fyrri hluta þessa
árs var munurinn þó minni, 5,1% hag-
vöxtur og 6,0% aukning einkaneyslu,
svo að það gæti verið að neytendur séu
að átta sig á stöðunni.
Um efni fram
egar vel árar þá er skynsamlegt að
leggja hluta aflans til hliðar og spara
til að byggja upp forðabúrið fyrir þá tíð
þegar harðnar í ári. Sparnaður virðist
hins vegar ekki vera mönnum ofarlega
í huga, þvert á móti hefur vöxtur útlána
og peningamagns verið á bilinu 15-20%
síðustu ár.
Fólk virðist stundum horfa á næsta
þjóðfélagshóp fyrir framan sig hvað
kaupgetu varðar og telur sig tilheyra
honum og eyðir um efni fram til þess að
ná lífsgæðum þess hóps. Svona gengur
þetta koll af kolli þangað til komið er að
þeim sem eru ríkastir en margir þeirra
virðast vilja bera sig saman við milljarða-
mæringa í útlöndum og kaupa allt sem
hönd getur fest á. Sumir hagfræðingar
hafa líkt þessari neysluhegðun fólks
við naggrís sem hleypur og hleypur í
hjólinu sínu þó hann færist ekki úr stað
en um leið heldur hann (efnahags)-
hjólinu á fullri ferð. Forráðamenn
landsins vilja hægja á þessu hjóli.
Vandamálið er að þegar fólk er farið
að leika þennan annars ágæta leik kemur
alltaf að því að lokum að það áttar sig á
því að það hefur ekki efni á að þykjast
eiga meira en það á. Krónurnar í baukn-
um nægja ekki og fyrr eða síðar hætta
aðrir, t.d. lánastofnanir, að vilja fjár-
magna ný kaup fyrr en skuldarinn hefur
gert upp þau síðustu.
Hamingja
ó svo að sumt fólk haldi því fram að
flottir bflar, stór hús og mikil eyðsla
skapi hamingju þá er það ekki alltaf svo
og sennilega sjaldnar en fólk heldur.
Spennan og gleðin varir varla lengur en
það tekur að taka umbúðirnar af vörunni.
Það er kannski þess vegna sem fólk er
strax komið aftur með veskið á loft í leit
að nýjum spennuvaka. Betri lífshættir
geta eytt mörgum áhyggjum en yfirleitt
skapa þeir einhverjar nýjar í staðinn.
Hagfræðingar hafa í gegnum tíðina
gert ráð fyrir að neytendur séu yfirleitt
skynsamir og að neytandi fjárfesti
einungis ef það hámarkar lífsgæði hans
eða öllu heldur ef ávinningur af ein-
stökum kaupum er meiri en kostnaður-
inn. Ef neytandinn væri skynsamur þá
ætti hann að geta fært kostnaðinn til
núvirðis og borið saman við ávinning-
inn og þannig tekið skynsamlega
ákvörðun, þ.e. keypt ef ávinningurinn
er meiri eða jafn og kostnaðurinn en
annars ekki. Þetta er hins vegar ekki
alltaf raunin. Stundum er skynsemin ekki
alltaf fyrir hendi og fólk telur að annað
hvort þurfi það ekki að greiða í
framtíðinni eða að það heldur að það
verði betur í stakk búið til að takast á við
greiðslubyrðina en raunin er.
Aukin eyðsla hefur þó góð áhrif á
framleiðslu og verslun í þjóðfélaginu
sem leiðir til minna atvinnuleysis en það
er eitt mesta böl sem hægt er að leggja
á fólk. Þannig skapar aukin eyðsla án
nokkurs vafa aukna hamingju. Skráð
atvinnuleysi var 2,1% á fyrri hluta ársins
í samanburði við 3,1% á síðasta ári og
hefur farið lækkandi allt frá árinu 1995.
Að kunna sér hóf
að er hægt að líkja eyðslu þjóðarinnar
við eitt allsherjarfyllerí sem getur
verið skemmtilegt á meðan á því stendur
en ef drukkið er of rnikið og of lengi þá
má búast við slæmum timburmönnum.
Mjúk lending er þó einnig möguleg.
Fylleríið mun einhvem tfmann taka enda
sem verðleiðrétting í hagkerfinu. Yfir-
leitt gerist það með offjárfestingu, of
rniklu peningamagni í umferð, of miklum
lánveitingum eða einfaldlega óhóflegri
bjartsýni og ofvexti fyrirtækja og frum-
kvöðla. Fjárfestingin leiðir til offram-
boðs, framleiðendur og smásalar finna
ekki markað fyrir allt sem þeir hafa að
bjóða og eigendur fyrirtækjahúsnæðis
finna ekki kaupendur eða leigjendur.
Lengi vel virðist allt vera í góðum málum
og eftirspurn vera fyrir hendi en að Iokum
birtist blákaldur raunveruleikinn og
fjárfestar fara á hausinn sem síðan
dregur úr fjárfestingum og hagkerfið
tekur dýfu.
Sumir trúa þvf þó að ekkert sé að
óttast og að upplýsingar og tækni hafi
gert það sama fyrir hagkerfið og viagra-
lyfið hefur gert fyrir karlþjóðina, að eina
leiðin sé áframhaldandi uppgangur. Frá
þeirra sjónarhóli varir hagvöxturinn
ótakmarkað lengi og niðursveiflur og
kreppur heyra sögunni til. Bæði
neytendur og fyrirtæki virðast heimfæra
eða framlengja þá þróun sem hefur verið
til skamms tíma á framtíðina og haga sér
samkvæmt því. Mörgum finnst sopinn
góður og eru ekki tilbúnir til að hætta að
skála fyrir en síðasti dropinn er
uppurinn, í leit að hamingjunni.
Heimildir: Hagvísar, ÞHS.
Þensla var aðalumræðu- ^ Nethugmyndir hafa víða ^ Ásgeir Jónsson hag- a hefur fyrir ísland öp'
I efni alþingis á fyrstu } fengið nokkra athygli í -2 fræðingur fjallar um smá- /| hvernig smáþjóð eins og
dögum þess enda fer viðskiptum og skipulagi þjóðir og hvaða þýðingu ísland getur haldið sömu
^ verðbólga vaxandi.______________fyrirtækja.___________________aukinn fjöldi smáþjóða________áhrifum eftir sem áður.