Vísbending - 15.10.1999, Blaðsíða 3

ISBENDING
Uppreisn dverganna
Ásgeir Jónsson
hagfræðingur
Nú er allt útlit fyrir að nýtt sjálfstætt
ríki bætist í samfélag þjóðanna
þar sem indónesískar hersveitir
hafa yfirgefið Austur-Tímor. Tala
sjálfstæðra ríkja í heiminum er þá farin
að nálgast 200. Þjóðríkjum hefur fjölgað
geipilega á þessari öld og þau hafa
jafnframt smækkað. Nú eru 87 ríki með
færri en fimm milljónir íbúa og af þeim
eru 35 lönd með færri en 500.000 sálir
innanborðs. Það er allt útlit fyrir að
dvergríkjunum fjölgi enn frekar á næstu
öld. Á fyrsta helmingi þessarar aldar
öðlaðist eitt ríki sjálfstæði á ári að
meðaltali og þessi tala tvöfaldaðist eftir
1950 er nýlendur Vesturveldanna náðu
sjálfstæði. En frá 1990 hefurfjölgun ríkja
tekið mikinn kipp og þrjú ný ríki hafa
litið dagsins ljós á hverju ári síðan.
Islendingar munu því fá æ fleiri
keppinauta á Olympíuleikum smáþjóða
þegar fram líða stundir en það er
spurning hvaða aðra þýðingu aukinn
fjöldi dvergríkja hefur fyrir landsmenn.
Island hefur lengi notið þess að vera
dvergur sem fær að sitja til borðs með
risum en áhrif landsins hafa verið mun
meiri en stærð og styrkur þess segir til
um. Þessu sæti verður æ erfiðara að
halda þegar fram í sækir. Þá má spyrja
hvaða leið sé best til þess að viðhalda
og jafnvel auka áhrif landsins. Er aðild
að Evrópusambandinu svarið?
Hrokafullar smáþjóðir
Það verður æ erfiðara að nota hervald
til þess að halda saman ólíkum
þjóðarbrotum. Vesturveldin gáfust upp
á því fyrir margt löngu. Nú hafa slavnesk
ríkjasambönd verið að brotna upp og
það er allt útlit fyrir að mörg ríki þriðja
heimsins muni sæta sömu örlögum.
Áður fyrr voru styrjaldir háðar til þess
að stækka ríkisheildir, en nú hefur
dæmið snúist við. Flestar orrahríðir
standa nú um að minnka viðurkennd
ríki. Þessi pólitíska brotgirni virðist
skjóta skökku við aukin utanríkis-
viðskipti sem hafa tengt strönd við
strönd í efnahagslífi heimsins.
Efnahagslegur samruni virðist því
sundra löndum í pólitískum skilningi
því lítil ríki eiga nú auðveldara með að
standa á eigin fótum. Jafnvel má færa
rök fyrir því að einstök héruð standi sig
betur ein á báti en sem hluti af stærri
heild. Það er margreynt lögmál að
traustar girðingar skapa góða nágranna
og eyða úlfúð á milli ólíkra hópa, s.s. á
milli Tékka og Slóvaka. Þar á ofan hafa
lítil ríki oft víðari sýn og eru opnari fyrir
tækninýjungum og frumkvæði. Þá er
miklu minna svigrúm fyrir millifærslur af
ýmsu tagi í smáríkjum, s.s. að niðurgreiða
einstaka atvinnugreinar á kostnað
annarra.
Þess vegna ætti ekki að koma á óvart
að hagvöxturog lífskjöreru yfirleitt betri
í litlum ríkjum en stórum. Um allan heim
eru smáríki sem hafa náð mjög
glæsilegum árangri í efnahagsmálum.
Hins vegarerekki sjálfgefiðað sjálfstæði
skapi auðlegð og til að mynda eru mörg
Afríkuríki nú mun verr stödd efna-
hagslega en þau voru sem nýlendur þar
sem landsframleiðsla á mann er nú minni
en hún var fyrir 30-40 árum síðan. En
þessi ríki höfnuðu að vísu alþjóða-
væðingu og frjálsum mörkuðum með
tollum og sósíalisma.
Hagsýni ræður
Beinar hagsýnisástæður eru einnig
oft stór þáttur í því hvort þjóðir
sækjast eftir sjálfstæði eður ei. Til að
mynda vilja Langbarðar á Norður-Ítalíu
losna undan þeirri byrði að halda uppi
fátækum löndum sínum í suðri. Tungu-
mál, menning eða þjóðerni geta verið
ástæða aðskilnaðar frá annarri ríkisheild
en það er yfirleitt aðeins efnahagslegt
sjálfsöryggi sem sannfærir venjulegt
fólk um að láta drauminn rætast. Um leið
og tollamúrar rofna og frjáls verslun er
hafin til vegs og virðingar auðveldar
það mjög leikinn fyrir lítil ríki.
Sjálfstæðissinnaðir Québecbúar vonast
til þess að aukin verslun við önnur ríki
muni sannfæra meirihluta íbúanna um
að héraðið muni ekki líða efnahagslegt
tjón af sjálfstæði. En þótt þetta
frönskumælandi hérað vilji losna úr
tengslum við hið enskumælandi Kan-
ada þá vilja Québecbúar óðir og
uppvægir auka tengslin við Bandaríkin
og stuðningur við fríverslunarbandalag
Norður-Ameríku (NAFTA) var hvergi
meiri en þar.
Þá er einnig hægt
að minnast þess af
hverju íslendingar
gáfu frá sér sjálfstæði
sittárið 1262. Aukþess
að vera orðnir þreyttir
á vígaferlum þá óttuð-
ust landsmenn um
framtíð utanríkisversl-
unar sinnar vegna
tregra siglinga til lands-
ins. Þegar þeir gengu
Noregskonungi á
hönd var það með því
loforði að Norðmenn myndu senda
hingað sex skip á ári til þess að versla.
Það er einnig athyglisvert að sjálf-
stæðisbaráttan hófst ekki af neinum
krafti fyrr en Islendingar fengu
verslunarfrelsi. YfiiTáð Dana og versl-
unareinokun voru af mörgum álitin
“nauðsynlegt böl” allt þar til efna-
hagslegt sjálfsöryggi og frjáls verslun
sannfærðu landsmenn um hið gagn-
stæða.
Er ESB tímaskekkja?
Þá vaknar sú spurning hvort Evrópu
sambandið sé tímaskekkja því á
meðan aðrar þjóðir sækjast eftir sjálf-
stæði halda þjóðir Vestur-Evrópu í
þveröfuga átt eða til þess að skapa stóra
og þunglamalega ríkisheild. Það er ljóst
að margt við ESB er forneskja, s.s. tollar,
reglugerðir, ríkisafskipti og niður-
greiðslur af ýmsu tagi en jafnframt var
stofnun sambandsins að mörgu leyti
skref til framtíðar. Þótt sjálfstæði
einstakra Evrópuríkja hafi minnkað
hefur sjálfstæði einstakra héraða og
þjóðarbrota aukist. Tökum Baska sem
dæmi. Um ár og aldir hafa þeir verið
undir járnhæl Spánarveldis og þurft að
sækja öll sín mál þangað. Nú hins vegar
geta þeir leitað beint til ESB. Hið sama
á við um mörg önnur héruð í Evrópu,
s.s. Skota eða Walesbúa. Það má því
segja að ESB stuðli að menningar-
fjölbreytni í Evrópu þó margir haldi hinu
gagnstæða fram.
Dvergar skipa risum fyrir
Það er ljóst að almennt munu þjóðríki
hafa minni áhrif á efnahagsstjórn í
framtíðinni. Nú er svo kornið að æ fleiri
hagsmunamál ráðast utan landamæra
einstakra ríkja og af aðilum sem hafa
engan þjóðfána. Þetta á við um svo ólíka
hluti sem mengun og viðskipti. Þess
vegna eru alþjóðlegir samningar eina
leiðin fyrir þjóðríki að seilast út fyrir
(Framhald á síðu 4)
Mynd 1. Fjöldi nýrra rikja sem bœtist við samfélag
þjóðanna á hverju ári að meðaltali
1900-1950
3