Vísbending - 22.10.1999, Blaðsíða 1

ISBENDING
22. október 1999
42. tölublað
V i k u
r i t
u m
v i ð s k i p t i o g
efnahagsmál
17.árgangur
Þjóðfélagsgerðin breytist
að er yfirleitt erfitt að spá fram í
tímann um það sem verða skal.
Það eina sem má örugglega reikna
með er að margt muni breytast. Þó að
það sé erfítt að spá um óorðna hluti er
mikilvægt að velta fyrir sér hver áhrif
þeirra atburða sem þegar hafa orðið
verða. Þetta er hægt að gera í sambandi
við mannfjölda og aldursskiptingu
hans. Það er þess vegna vitað með
nokkurri vissu að hlutfall eldri borgara
í iðnríkjum fer vaxandi og sú þróun mun
einnig verða hér á landi.
Breyttirtímar
Margt hefur gerst á þessari öld. Eitt
af því er að lífslíkur fólks eru mun
meiri nú en fyrir 100 árum. Nú þykir 65
ára aldurinn oft vera til marks um að nýtt
tímabil á æviskeiðinu sé að hefjast. Fyrir
hundrað árum hefði þessi aldur markað
endalok æviskeiðsins. Nú þykir í sjálfu
sér eðlilegt að 65 ára gamalt fólk lifi í
a.m.k. 15-20 ár til viðbótar. Á íslandi
hafa lífslíkur eftir 65 ára aldur aukist úr
12 árum í byrjun aldarinnar í 18 ár í lok
hennar.
í byrjun tíunda áratugarins voru 18%
af fólki í OECD-löndunum yfir 60 ára
aldri. Eftirþrjátíu árgæti þessi tala verið
komin yfir 30%. Ástæðan fyrir því að
þetta hlutfall fer vaxandi er að lífslíkur
hafa aukist og fæðingartíðni hefur
jafnframt minnkað. Þegar
svokölluð „baby-boom“
kynslóð sem nú er á
vinnualdri fer á eftirlaun
verður því nokkur breyting
á hlutfallinu á milli fólks sem
er á „vinnualdri“ (15-65 ára
skv. OECD) og fólks á
„eftirlaunaaldri" (þeirra sem
eru eldri en 65 ára).
Afleiðingin er að færri þurfa
að vinna fyrir fleirum, þ.e.
hlutfall þeirra sem eru á
vinnualdri af heildarmann-
fjölda verður nokkuð minna
en það er í dag. Það þýðir að
öllu óbreyttu að hlutfallsleg
frainleiðsla mun minnka en
það leiðir til þess að minna
verður til skiptanna fyrir alla. Þó að eldri
borgarar hætti að framleiða þá eru þeir
áfram neytendur.
Þessi breytta mynd gæti hæglega
orðið eitt stærsta vandamál nýrrar aldar.
Flestar þjóðir hafa þó áttað sig á að það
verður að bregðast við vandanum strax
ef ekki á að fara í óefni. Lífeyriskerfi er
stærsta málið, það hvernig á að fjár-
magna lífeyriskerfi framtíðarinnar, til
þess að geta mætt því að stærri hluti
fólks verður eldri borgarar en áður.
Mest hefur þessi umfj öllun um aukið
hlutfall eldri borgara verið einskorðuð
við iðnríkin en engu að síður er vanda-
málið einnig mjög alvarlegt í þróunar-
ríkjunum. I mörgum löndum Mið- og
Suður-Ameríku og Asíu má búast við
að hlutfall eldri borgara muni tvöfaldast
á næstu þrjátíu árum. I Kína er líklegt að
hlutfallið breytist úr 10%, eins og það er
núna, í 22% árið 2030.
Áhrif
Breyting á aldurssamsetningu þjóða
mun hafa veruleg áhrif á hagstjórn,
félagsmál og stjórnmál á næstu öld. Um
leið og þeim fjölgar sem eru yfir 65 ára
aldri stækkar þessi hópur sem kjósenda-
hópur og um leið vaxa áhrif hans sem
þrýstihóps. I síðustu alþingiskosn-
ingum hér á landi mátti sjá að eldri
borgarar eru nú þegar öflugur þrýsti-
hópur en þeir eru nú um 15% af þjóðinni.
Það er nokkuð ljóst að áhrif þeirra munu
aukast veru lega þegar hlutfallið er komið
upp í 24%, ekki síst í ljósi þess að eldri
borgarar skila sér yfirleitt betur á kjör-
stað en yngri aldurshópar.
í þjóðfélagsgerð þar sem eldra fólk
er áberandi í aldursamsetningu þjóðar
dregur að öllu jöfnu úr framleiðni og
efnislegum lífsskilyrðumhennar. Áhrifin
eru þó í sjálfu sér ekki sú tímasprengja
sem sumir hafa viljað halda fram. Upp-
söfnuð áhrif á næstu tveimur til þremur
áratugum geta þó orðið veruleg. Aðal-
vandamálið er fjármögnun á lífeyri
annars vegar og heilsugæslu hins vegar.
Samkvæmt gögnum frá Evrópu-
sambandinu eru 88% af öllum lífeyri í
löndum Evrópusambandsins greidd
með svokölluðu „pay-as-you-go“ eða
gegnumstreymiskerfi, sem þýðir að
greiðslur inn í kerfið á hverju ári nema
útgjöldum sama árs, þ.e. að enginn
sjóður er fyrir hendi. Hættan við þetta
kerfi er sú að um leið og ekki fæst fyrir
útgreiðslum af einhverjum orsökum er
kerfið sprungið og verður gjaldþrota.
Til þess að slíkt kerfi geti staðið undir
aukinni fjárþörf sem aukið hlutfall eldri
borgara hefur í för með sér þyrfti að
auka álögur á þá sem greiða í kerfið en
lífeyriskostnaður er þegar um 10% af
VLF í löndum Evrópusambandsins (sjá
(Framhald á síðu 2)
Cg Hlutfall þeirra sem eru mál á nýrri öld. Hér á landi ^ Nýlega gaf Ásmundur G. a Bók Ásmundar er grunnur
I eldri en 65 ára fer hækk- 1 verður svipuð þróun en X Vilhjálmsson hdl. út bók /\ að grein um skattlagningu
X andi víða í heiminum og þjóðinerþóvelístakkbúin sem nefnist „Skattur á hlutabréfakaupa starfs-
það getur skapað vanda- til að takast á við vandann. fjármagnstekjurogeignir“. manna.
1