Vísbending - 22.10.1999, Blaðsíða 3

V
ÍSBENDING
Um hlutabréfakaup starfsmanna
Nýlega kom út bókin „Skattur á
fjármagnstekjur og eignir“ eftir
Asmund G. Vilhjálmsson hdl.
Eftir gróflega skoðun virðist hér vera á
ferðinni viðamikið og vandað verk.
Bókin getur nýst fyrirtækjum og
einstaklingum sem uppflettirit um
skattlagningu fjármagnstekna og eigna.
Bókin er ágæt til þess að skoða skatt-
lagningu á hlutabréfakaupum starfs-
manna þegar annars vegar er um
forkaupsrétt til starfsmanna að ræða og
hins vegar kaupréttarsamninga, þ.e.
þegar starfsmenn fá rétt til þess að kaupa
hlutabréf á ákveðnum tíma í framtíðinni
á fyrirframákveðnu gengi.
Hlutabréf til starfsmanna
A ðundanförnuhefurallnokkuð verið
/Vfjallað um aukna tilhneiging hjá
eigendum fyrirtækja til að umbuna
starfsmönnum fyrir vel unnin störf með
því að láta þá fá hlutabréf í fyrirtækinu
sem þeir vinna hjá. Hugmyndin er að
það hvetji þá til þess að vinna betur fyrir
fyrirtækið þar sem þeir verða með
hlutabréfakaupunum ekki lengur ein-
ungis starfsmenn heldur hluthafar.
Margir telj a þetta eðlilega þróun á tímum
aukinnar valddreifingar innan fyrir-
tækja, hreyfanlegra vinnuafls og harðari
samkeppni en áður fyrr. Markmiðið er
að auka ábyrgðartilfinningu starfs-
manna og halda í góða starfsmenn.
Grundvöllur fyrir þessa hugmynd hefur
orðið betri með tilkomu virks hluta-
bréfamarkaðar.
Um skattlagningu hlutabréfa hjá
starfsmönnum segir Ásmundur: „[...] er
því til að svara að í skattarétti mun
almennt gengið út frá þeirri ímynd að
þeir hafi keypt bréfin á markaðsverði
fyrir laun er fyrirtækið hefur greitt þeim.
Fái starfsmennirnir afhent bréfin
endurgjaldslaust eða fyrir lægri fjárhæð
en markaðsverði þeirra nemur, ber þeim
þar af leiðandi að greiða launatekjuskatt
af mismuninum. Við síðari sölu starfs-
manna á bréfunum telst það verð því
kaupverð þeirra." og „Mismunurinn á
markaðsverði bréfanna og því verði, sem
starfsmennirnir greiða fyrir þau, telst til
tekna hjá þeim sem laun á því ári er þeir
samþykkja viðtöku bréfanna. Algeng-
ast er þó að miðað sé við afhendingar-
dag.“
Sama regla á einnig við ef starfs-
mönnum er gefinn forkaupsréttur á að
kaupa hlutabréf í félaginu þegar það fer
á almennan markað. Ef kaupverð bréf-
anna er lægra en markaðsverð þeirra við
fyrstu skráningu ber starfsmönnum að
greiða launatekjuskatt af mismuninum.
Asmundur tekur ágætt dæmi um þetta
í neðanmálsgrein (nr. 343) þar sem segir
frá útboði Tryggingarmiðstöðvarinnar
hf. í september 1998: „Selt var hlutafé
fyrir 4 milljónir að nafnverði og gafst
starfsmönnum fyrirtækisins ásamt
mökum kostur á að skrifa sig fyrir 10.000
kr. hlut á mann á genginu 14 en almennt
útboðsgengi á 15.000 kr. hámarkshlut
að nafnverði var 25. Við fyrstu skráningu
á aðallista Verðbréfaþings Islands
þriðjudaginn 29. sept. 1998 var gengið
28,70. Hafi starfsmenn nýtt sér áskriftar-
rétt sinn að fullu, nemur hagnaður
sérhvers þeirra því 287.000 - 140.000 =
147.000 kr. Af þeirri fjárhæð ber starfs-
manni því væntanlega að greiða launa-
tekjuskatt.“
Hlutabréf í ríkiseigu
Sama grundvallarregla ætti einnig að
gilda um forkaupsrétt starfsmanna í
útboðum hlutafélaga í ríkiseigu.
Ásmundur tekur athyglivert dæmi um
Landsbanka Islands sem ákvað þann 3.
september 1998 að auka hlutafé sitt um
1.000 milljónir: „Af þeirri fjárhæð skyldi
starfsmönnum, sem verið höfðu í föstu
starfi í bankanum og dótturfélögum hans
frá og með 1. janúar 1997, boðnar 325
millj. að nafnverði á genginu 1,285.
Hámarkshlutur, sem hver starfsmaður
gat skrifað sig fyrir, var 250.000 kr. að
nafnverði en [321.250] kr. að söluverði.
Almenningi skyldu boðnar 625 millj. á
genginu 1,9 sem sérfræðingar höfðu
talið að væri markaðsverð hlutafjár í
bankanum, en hæstbjóðanda þær 50
millj. sem eftir voru. Utboðinu lauk 23.
september og við opnun á tilboðum kom
í ljós að einn aðili var tilbúinn að kaupa
50. millj. á genginu 2,566.“ Tilboðinu
var tekið og eftir skráningu á aðallista
Verðbréfaþings íslands 27. nóvember
1998 reyndist lokagengi vera 2,39.
Samkvæmt almennu reglunni ætti því
launatekjuskattur að svara til mismunar
á kaupum og sölu kauphlutar á genginu
2,39 og 1,285 eða 276.250 kr. Hins vegar
kom fram í bréfi til allra skattstjóra sem
ríkisskattstjóri sendi í tilefni málsins að
viðmiðunargengið ætti að vera 1,9 í
þessu sambandi: „sama gengi og
almenningur gat keypt bréfin á enda
þótt það gengi væri ekki markaðs-
verðmæti bréfanna við fyrstu skráningu
samkvæmt framansögðu“, eins og
Ásmundur orðar það. Þessi niðurstaða
ríkisskattstjóra gæti haft fordæmisgildi
fyrir hlutafélög á almennum markaði.
Kaupréttur í hlutabréfum
Að undanförnu hefur aukist mjög að
fyrirtæki gefi starfsmönnum kost á
því að kaupa hlutabréf eftir einhvern
ákveðinn tíma á því gengi sem er þegar
samningurinn er gerður. Hugmyndin er
svipuð og á bak við sölu á hlutabréfum
til starfsmanna nema áhætta starfs-
manna er minni þar sem þeir geta sleppt
kaupunum ef hlutabréfaverðið lækkar á
tímabilinu. Að sama skapi eykst þó
hættan á því að starfsmenn taki meiri
áhættu hjá fyrirtækinu í von um aukinn
gróða. Þeir verða áhæltusæknari þar sem
þeir bera ekki skaðann sjálfir ef illa fer.
Þessi réttindi sem felast í valrétti
teljast til viðskiptabréfa, samkvæmt
Ásmundi, sem unnt er að selja sér-
staklega: „Hlotnist manni slík réttindi,
ber því að verðmeta þau og sé
kaupverðið lægra en markaðsverðinu
nemur, telst mismunurinn til tekna hjá
starfsmanni sem laun eins og þegar um
hlutabréf er að ræða.“ Ef markaðsverð
væri til á valréttarsamningi starfsmanns
væri hugsanlega hægt að núvirða m.v.
gildistíma samningsins og „telja starfs-
manninum til tekna sem laun, en
mismunurinn á lokavirði og núvirði
greiðslunnar telst til tekna hjá honum
sem vextir."
Ef einungis er um að ræða loforð
hlutafélags um „að tiltekinn starfsmaður
megi kaupa hlutabréf í atvinnurekstri
þess á markaðverði þegar tilboðið er
gefið eftir tiltekinn árafjölda í starfi, er
hins vegar ekki verðbréf. Hefur það því
ekkert markaðsverðmæti í sjálfu sér. Um
skattalegu áhrifin gilda hins vegar ólíkar
reglur eftir því hvort starfsmaðurinn
samþykkir þegar tilboðið og lýsir því
yfir að hann muni starfa hjá fyrirtækinu
hinn umrædda tíma eða hann bíður með
að tjá sig um það. Er þannig spurning
hvort ekki verði í fyrra tilviki samræmis
vegna að telja verðhækkun hlutabréfs-
ins á hverjum tíma til tekna hjá
starfsmanninum sem laun. Það sem mælir
hins vegar á móti því, er að bréfið getur
lækkað í verði og hvað á þá að gera?“
Niðurstaðan er sú að valréttar-
samningar (kaupréttarsamningar) eru í
skattalegum skilningi eins og hlunnindi
sbr. 7 gr. skattalaga og er mismunur á
innlausnarverði og markaðsverði tekju-
skattsstofn. Þegar starfsmaður selur
svo bréfín er tekið tillit til ákvörðunar
kaupverðs og mismunur á því kaupverði
og söluverði skattlagður sem fjármagns-
tekjuskattur í 10% þrepi.
Alitamál
Nokkur álitaefni eru uppi bæði
varðandi forkaupsréttinn og val-
réttarsamningana. Nokkur óánægja er
með þá ákvörðun skattayfirvalda að
(Framhald á síðu 4)
3