Vísbending - 26.11.1999, Blaðsíða 4

ISBENDING
(Framhald af síðu 3)
undir heimsmeðallagi (miðað við lítil,
fámenn lönd, sem þurfameira áerlendum
viðskiptum að halda en stór, fjölmenn
lönd). Auk þess eru menntamálin í afleitu
horfi: menntamálaútgjöld í D voru aðeins
um 2% af þjóðarframleiðslu og varla
það 1980-1996, en ástandið erþó skárra
þar en á Haítí, því að tæplega helmingur
allra unglinga í D sækir framhaldsskóla
á móti tæpum fjórðungi á Haítí. Útgjöld
almannavaldsins og einstaklinga til heil-
brigðismála námu 6% af landsfram-
leiðslu í D 1994 á móti aðeins 4% á Haítí
(og 8% hér heima), enda er meðalævin
miklu lengri í D (71 ár) en á Haítí (54 ár;
og 79 ár á Islandi til samanburðar).
Barbados
fsta kúrfan á myndinni er höfð með
til að minna menn á, að það eru til
lönd í Karíbahafi, þar sem efnahagurinn
hefur þróazt þokkalega síðan 1964. Eitt
þessara landa er Barbados, fyrrum brezk
nýlenda, sem fékk fullt sjálfstæði árið
1966. Þar er ýmislegt eins og það á að
vera. Fjárfesting var að vísu ekki nema
fimmtungur af landsframleiðslu að
meðaltali árin 1960-1997 og hefur farið
minnkandi síðustu ár; þarna hefði þurft
að gera betur. Útflutningur var 57% af
landsframleiðslu að jafnaði 1960-1994
og hefur farið vaxandi. Þetta hlutfall,
57%, er aðeins yfir meðalútflutnings-
hlutfalli landa í sama stærðarflokki (með
um 300.000 íbúa); til samanburðar var
útflutningshlutfallið hér heima ekki
nema um þriðjungur á sama tímabili og
hefur staðið í stað síðan 1945.
Sterkasti hlekkurinn í hagvaxtar-
keðjunni á Barbados er menntun fólks-
ins: útgjöld til menntamála hafa aukizt
úr 3% af þjóðarframleiðslu 1960 upp í 7-
8% 1989; 1994 (borið saman við 5% hér
heima). Ólæsið er aðeins 1 % á móti 20%
í D og 50% á Haítí. Næstum allir unglingar
(97%) sækja framhaldsskóla á móti 45%
í D og 24% á Haítí, og 30% af hverjum
árgangi eru við háskólanám á Barbados
á móti 26% í D — og 1% á Haítí! Það
spillir ekki, að hagstjórnin á Barbados
hefur verið í þokkalegu lagi: verðbólgan
var 1 % á ári að jafnaði 1990-1997 á móti
12% í D og 25% áHaítí. Samgöngumálin
eru einnig í góðu lagi: næstum allir vegir
á Barbados eru með bundnu slitlagi á
móti helmingi í D og fjórðungi á Haítí.
Að öllu samanlögðu gegnir það
engri furðu, að lífskjör fólksins á Barba-
dos hafa batnað gríðarlega frá sjálfstæð-
istökunni 1966. Barbados var að vísu í
betri álnum en hin löndin tvö í upphafi,
eins og myndin sýnir, en landið var eigi
að síður bláfátækt. í fyrra (1998) var
þjóðarframleiðsla á mann á Barbados
orðin næstum 20 sinnum meiri en áHaítí
á Atlas-mælikvarða Alþjóðabankans,
eða 7.900 dollarar á Barbados á móti 400
dollurum á Haítí (og 1.800 dollurum í D).
Á kaupmáttarkvarða er munurinn minni,
en þó tífaldur: 12.300 dollarar á mann á
Barbados á móti 1.200 dollurum á Haítí
(og 4.700 dollurum í D — og 22.800
dollurum hér heima til samanburðar).
Þeir á Barbados eiga því ennþá langt í
land, en þetta mjakast hjá þeim.
Orsök og afleiðing
Og nú er von, að spurt sé: Hvort er
það menntunin, sem lyftir lífs-
kjörum fólksins, eða lífskjarabatinn, sem
gerir mönnum kleift að leggja meira fé í
menntamál?
Það segir sig sjálft, að svigrúm til
aukinna útgjalda til menntamála eykst
með bættum efnahag, en þar fyrir er alls
ekki loku fyrir það skotið, að meiri og
betri menntun efli hagvöxt og bæti
lífskjör með því móti til langs tíma litið.
Þetta hjálpast að og styður hvert annað.
Það ber enga knýjandi nauðsyn til að
greina orsök frá afleiðingu í þessu efni,
meðal annars vegna þess, að menntun
er eftirsóknarverð í sjálfri sér. Það skiptir
með öðrum orðum engu máli í þessu
samhengi, hvort við lítum svo á, að
hænan komi á undan egginu eða öfugt.
En hvað um fjárfestingu og útflutn-
ing? Það virðist ótvírætt, bæði sam-
kvæmt gömlum og nýjum fræðikenning-
um um hagvöxt og samkvæmt tölfræði-
prófum, að fjárfesting örvar hagvöxt.
Þessi áhrif þurfa ekki að minnka við það,
að aukinn hagvöxtur getur að sínu leyti
ýtt undir fjárfestingu. Svipuðu máli
gegnir um útflutning. Útflutningur er
að vísu ekki æskilegur í sjálfum sér eins
og menntun. Nei, útflutningur er
æskilegur vegna þess, að hann gerir
okkur kleift að greiða fyrir innflutning,
ekki aðeins á vörum og þjónustu, heldur
einnig á fjármagni, tækni og hugviti —
og bæði rök og reynsla virðast sýna, að
allt þetta ýtir undir hagvöxt til langs
tíma litið. Takið eftir tengslunum: að
svo miklu leyti sem útflutningur greiðir
fyrir innflutningi hugvits og tækni, er
aukinn útflutningur ígildi menntunar og
hefur því örvandi áhrif á hagvöxt með
líku lagi og aukin menntun. Á hinn
bóginn er engin sérstök ástæða til að
ætla það, að ör hagvöxtur ýti meira undir
útflutning en aðra efnahagsstarfsemi.
Hér er því engin sérstök hætta á því að
ruglast á orsök og afleiðingu, en jafnvel
þótt það gerðist, kæmi það ekki verulega
að sök.
Að endingu
Hagvöxtur lýtur sömu lögmálum um
heiminn allan. Ef fjárfesting, útflutn-
ingur og menntun eru látin sitja á
hakanum, þá getur enginn umtalsverð-
ur hagvöxtur átt sér stað til langs tíma
litið. Karíbalöndin þrjú, sem hér hefur
verið fjallað um í stuttu máli, eru engin
undantekning frá þessari almennu reglu.
Aðrir sálmar
Okkar minnstu bræður ®
/
Inóvemberblaði Klifurs, Fréttablaðs
Sjálfsbjargar, landssambands fatl-
aðra, birtist viðtal við Þorkel Sigurlaugs-
son, framkvæmdastjóra þróunarsviðs
Eimskipafélagsins. Þorkell erí hjólastól.
Hann fjallar þar um afstöðu stjórnmála-
manna til fatlaðra: „Eitt sem einkenndi
síðustu Alþingiskosningar var að
ákveðnir stjórnmálaflokkar og einstakir
stjórnmálamenn reyndu að notfæra sér
fremur slaka fjárhagsstöðu ákveðinna
hópa í þjóðfélaginu sér til framdráttar
og kaupa sér atkvæði með yfirboðum.
Þetta var afar ógeðfellt og augljóst kosn-
ingaskrum, enda heyrist nú minna frá
þeim um þessi málefni. Oft er þá annað
hvort alið á öfund eða höfðað til þeirra
tilfinninga okkar að aðstoða þurfi þá
‘sem minna mega sín’ eins og það er
kallað. Samtök öryrkja tóku afstöðu í
þessari kosningabaráttu með afgerandi
hætti, en ekki minnist ég þess að svo
hafi verið áður með öflugri auglýsinga-
herferð eins og þá var.... Sumir telja sig
hafa einkarétt á því að vera málsvarar
‘þeirra sem minna mega sín.’ Þeir sem
‘minna mega sín’ eru oftast taldir
aldraðir, fatlaðir, atvinnuleysingjar og
fátæklingar. Af hverju tala sumir um
‘okkar minnstu bræður’ og ‘þá sem
minna mega sín?’ Fjöldi fólks sem býr
við ýmsa erfiðleika eða fötlun hefur
ekki áhuga á að láta flokka sig sem minni
þjóðfélagsþegna. Það er niðurlæging
fyrir þá sem eiga við einhver líkamleg
eða andleg vandamál að stríða að
tönnlast sífellt á því að þeir séu ‘okkar
minnstu bræður’ eða þeir séu í hópi
þeirra ‘sem minna mega sín.’ Það er
staðreynd að margir sem búa við ein-
hvers konar fötlun, eru atvinnulausir
umtímaeðaeru aldraðireruekkert minni
manneskjur en aðrir. Viðhorf margra
stjórnmálamanna til þessara hópa
byggja á gamaldags og úreltri hugsun
þar sem lögð er áhersla á forsjárhyggju
fremur en sjálfsbjörg og uppbyggingar-
starf. ... Ég kann ekki vel við það kerfi
sem félagshyggjuöflin hafa byggt upp
á undanförnum árum að setja ein-
staklinginn, aldraða og öryrkja á löggilt
framfæri þjóðfélagsins og ef þeir reyna
að bjarga sér og afla tekna þá er allt
skorið af þeim. Það finnst mér misrétti."
V_______________________________________J
ÁRitstjórn: Eyþór ivar Jónsson ritstjóri ogA
ábyrgðarmaður, Benedikt Jóhannesson.
Útgefandi: Talnakönnun hf., Borgartúni 23,
105 Reykjavík.
Sími: 561-7575. Myndsendir: 561-8646.
Netfang:visbending@talnakonnun.is.
Málfarsráðgjöf: Málvísindastofnun Há-
skólans.
Prentun: Gutenberg. Upplag: 700 eintök.
Öll réttindi áskilin. © Ritið má ekki afrita án
leyfis útgefanda.
4