Vísbending - 03.12.1999, Blaðsíða 1

/
V
V i k u
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
3. desember 1999
48. tölublað
17. árgangur
Tungumál hagsældar
Mörgum þykir hafa verið vegið
að íslenskunni að undanfömu
þegar hreintungustefnan hef-
ur verið gagnrýnd. Þessi umræða vekur
upp spurningar um tengsl tungumáls
við hagkerfi og velsæld þjóða.
Tungumál
Tungumál er áhrifaríkasta samskipta-
kerfi sem völ er á, gefur fólki
möguleika á að tjá sig og skilja aðra. Þar
af leiðandi er það mikilvægasta tækið í
þekkingaröflun fólks. Tungumál þjappa
fólki saman og skipta því í hópa. Eitt og
sama tungumálið getur skipt fólki í hópa
eftir því hvernig það er talað. Það hefur
t.d. verið rannsakað í Bretlandi hvernig
notkun enskunnar er nátengd stétta-
skiptingu. Skýrari skiptingu er þó að
finna á milli tungumála þar sem þjóðir
tala ólík tungumál. Það sem gefur tveim-
ur hópum sem tala tvö ólík tungumál
möguleika á samskiptum er að annar
hópurinn kunni tungumál hins hópsins
eða báðir kunni þriðja tungumálið.
Mörg mál
Flestar þjóðir hafa eitt ríkismál eða
eitt móðurmál sem er talað af lang-
flestum íbúum landsins en oft er það þó
svo að í einu og sama landinu þar sem
mörg þjóðarbrot búa tala færri en helm-
ingur þeirra eitt og sama móðurmálið.
í rannsókn sem gerð var á áttunda
áratugnum (Pool, Jonathan, 1972) kom
í ljós að þjóðir, þar sem meira en 80%
landsmanna tala sama málið, geta bæði
verið fátækar eða ríkar og allt þar á milli.
Hins vegar eru þjóðir þar sem ríkismálið
er móðurmál minna en 50% landsmanna
nær undantekningarlaust fátækar.
Niðurstaðan er að þó að eitt og sama
tungumálið skili ekki endilega hagsæld
geta mörg ólík tungumál í einu og sama
landinu komið í veg fyrir hana.
Astæðumar geta verið margar, ágrein-
ingur á milli þjóðarbrota, erfiðleikar í
menntakerfinu og ríkisrekstrinum sök-
um erfiðrar samvinnu milli tungumála-
hópa o.s.frv.
Enskan
ó að enska sé ekki það tungumál
sem flestir eiga að móðurmáli er það
þó það tungumál sem flestir ólíkir tungu-
málahópar nota til þess að hafa sam-
skipti sín á milli. í nýlegum rannsóknum
á 133 löndum (Hall og Jones, 1996)
hefur verið sýnt fram á að góð þekking
á ensku eða öðru alþjóðatungumáli geti
útskýrt 24% mun á þjóðarframleiðni á
milli landa.
Bandaríski hagfræðingurinn Paul
Krugman hefur velt fyrir sér efna-
hagslegum árangri enskumælandi
þjóða. Margar af enskumælandi þjóðum
heimsins hafa átt verulegu láni að fagna
á efnahagssviðinu á undanförnum árum.
Keltneska tígrisdýrið Irland hefur upp-
lifað um 8% hagvöxt undanfarin fimm
ár. Astralía stóð af sér efnahagskrepp-
una í Asíu og hagvöxtur óx um næstum
5% árið 1998 en á sama tíma dróst hann
saman um 14% í nágrannaríkinu
Indónesíu. Kanada hefur meiri hagvöxt,
3% á síðasta ári, en bæði Evrópa og
Japan. Bandaríkjamenn halda ekki vatni
yfir eigin árangri með 3,9% hagvöxt
síðustu tvö ár og á Englandi hefur dregið
verulega úr atvinnuleysi á síðustu árum.
Tilgáturnar um ástæður þessa eru
nokkrar: hagfræðin á sterkar rætur hjá
enskumælandi þjóðum, upplýsingar og
þekkingu af efnahagslegum toga er fyrst
og fremst að finna á enskri tungu, bestu
skólar heimsins á sviði hagfræðinnar
eru x enskumælandi löndum og ríkis-
reksturinn í enskumælandi löndum er
yfirleitt í höndum sprenglærðra hag-
fræðinga. Þá er enskan alþjóðamál og
gefur þeim sem eiga hana að móðurmáli
forskot í alþjóðaviðskiptum sem og í
nýtingu nýrrartækni. Tungumál Netsins
er enska sem gerir þeim sem ekki eru
flugfærir í ensku mun erfiðara fyrir að
nýta sér það, bæði í viðskiptalegum eða
samskiptalegum tilgangi, en þeim sem
tala ensku sem móðurmál.
Hreintungan
Um leið og enskukunnátta getur haft
áhrif á möguleika þjóða í alþjóða-
viðskiptum og þar af leiðandi haft áhrif
á hagsæld getur móðurmálskunnátta
einnig haft áhrif á stöðu fólks. Þeir sem
eiga erfitt með að tileinka sér móðurmálið
eru líklegri til þess að eiga erfiðara upp-
dráttar í þjóðfélaginu hvað varðar
menntun, atvinnu og samfélagsstöðu
en þeir sem hafa góð tök á málinu. Þannig
getur hreintungustefna eins og rekin er
hér á landi leitt til þess að erfiðara er en
ella fyrir fólk sem nær ekki góðum tökum
á tungumálinu að njóta hagsældar.
Hreintungustefna og þjóðernis-
kennd ýta hvor undir aðra og hvort
tveggja getur auðveldlega gengið út í
öfgar. Það eru öfgar þegar heil þjóð getur
heilaþvegið sjálfa sig og umsveipað sig
fegurð, visku og hreinleika sem á oft við
takmörkuð rök að styðjast. Það getur
þó haft sína kosti sem er kannski fyrst
og fremst hvatningin sem gerir fámennri
þjóð kleift að gera ótrúlega hluti. En það
getur líka haft sína galla sem birtast m.a.
í óskynsamlegum fjárfestingum sem
byggðar eru á hugmyndum sem eiga
ekkistoðí raunveruleikanum (sjáeinnig
grein á næstu síðu um þetta efni) og
öfgafullum hægrimönnum með slagorð
eins og „ísland fyrir Islendinga". Þá er
hugmyndafræðileg meinloka farin að
kosta bæði hatur og sóun sem getur
auðveldlega dregið úr möguleikum
þjóðarinnar til þess að vaxa og dafna.
Orð með rentu
*
Islenskan þjappar okkur Islendingum
saman og skerpir á þjóðareinkenn-
unum sem gera þjóðina allt í senn:
merkilega, skrýtna og ekki síst stór-
skemmtilega. í 1997 skýrsluOECDmæla
skýrsluhöfundar með því að íslendingar
auki enskukennslu og jafnvel kenni fög
á ensku. Góð enskukunnátta gefur okkur
tækifæri að taka þátt í alþjóðaviðskipt-
um og samskiptum við aðrar þjóðir sem
er grundvöllur þess að þjóðin fái nýja
þekkingu og hugmyndir.
Hagsældin erekki fólgin í tungumáli
en „samskipti“, „skilningur" og „víð-
sýni“ eru orð sem mikilvægt er að leggja
mikla áherslu á svo að „hagsæld“ verði
áfram í orðaforða íslenskunnar.
^ Tungumál viðskiptanna ^ Breytingar geta verið upp- ^ Bjarni Bragi Jónsson a fram með nýja og athygli-
I er enska. Hugsanlegt er ) spretta tækifæra og Netið -4 fyrrverandi aðalhagfræð- /| verða tillögu til breytingar
J. að enska muni hafa aukin er breyting sem fyrirtæki ingur Seðlabankans tjallar i" á því kerfi sem nú er við
áhrif á hagsæld þjóða. ættu að nýta. um skattkerfið og kemur lýði.
1