Vísbending - 17.12.1999, Blaðsíða 13

Sókn á aðalfund minnkar með dreifðari eign
Árangri hans var hampað sem sönnun
þess að litlir hluthafar gætu látið til sín
taka í fyrirtækjum. Oftar setja þeir þó
traust sitt á stórfiskana og fylgjast prúðir
með úr fjarlægð.
100%
80%
60%
40%
20%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Heft áhrif með valdboði?
s
Iþessari grein hefur verið rætt um að
hættulegt geti verið að eftirtaldir nái
völdum í fyrirtækjum:
-Ríki
-Sveitarfélög
-Lífeyrissjóðir
-Starfsmenn
-Keppinautar
-Viðskiptavinir
-Ovandaðir menn
Hlutur annarra en 10 stærstu
Lóðrétti ásinn sýnir hvað fulltrúar stórs hluta eigenda komu á aðalfundi 17
hlutafélaga hérálandi í vor. Lárétti ásinn gefur hugmynd um það hvað eignaraðild
er dreifð. Hann sýnir hvað aðrir en 10 stœrstu hluthafar áttu mikið í félögunum.
Greinilegt er að dreifðari eign þýðir aðfœrri koma á aðalfund- og minna hlutafé
þarf til þess að ná yfirráðum í félögunum.
um 13%. Á næsta aðalfundi kemur í ljós
hvort sú eign nægir til að ná völdum í
Lyfjaversluninni.
Fulltrúar rúmlega 50% hlutafjár
komu á aðalfund Eimskips í vor. Ríflega
26% hlutur nægir því til valda þar.
Sjóvá-Almennar tryggingar eru lang-
stærsti eigandinn, en langt undir 26%
markinu, með 12,5% hlutabréfa. Félagið
er þó geysiöflugt í forystu Eimskips.
Fjórir af níu stjórnarmönnum Eimskips
sitja einnig í stjórn Sjóvár-Almennra
(sumir eru að vísu frernur fulltrúar
annatra en Sjóvár-Almennra í Eimskipa-
félagsstjórninni).
Sókn er betri á aðalfund Flugleiða
en Eimskips, þangað kontu í vor full-
trúar um 90% hlutafjár. Þar átti Eim-
skipafélagið 31 ‘/2% hlut en að auki átti
stærsti eigandi Eimskips, Sjóvá-
Almennar, um 6%. Eimskipafélagið
hefur sterka stöðu í stjórn Flugleiða, en
þó ekki meirihluta.
Þá má nefna að á síðasta aðalfund
Jarðborana komu aðeins fulltrúar 40%
hluthafa. Orkuveita Reykjavfkur var þá
langstærsti hluthafinn með um 20%,
sem ætti að nægja til yfirráða í fyrirtæk-
inu. Orkuveitan á tvo menn af fimm í
stjórn. Ekki er víst að meðeigendur
Orkuveitunnar séu ánægðir með ítök
hennar því að hún er einn helsti
viðskiptavinur Jarðborana.
/Dreifðari eign - meiri spilling?
myndinni sést greinilega að dreifð-
ari eign þýðir að minna hlutafé þarf
til að stjórna fyrirtæki. Og þegar menn
stýra stórum fyrirtækjum í krafti lítillar
eignar er hætta á að arðsvonin vfki fyrir
öðru, til dæmis óskum um atvinnu eða
viðskipti. Faðir hagfræðinnar, Adam
Smith, taldi hlutafélög ólíkleg til afreka
vegna þess að stjórnendur þeirra færu
með annarra fé og ávöxtuðu það ekki af
sömu alúð og eigin peninga.4 I huga
hans og margra starfsbræðra hans síðar
er dreifð eign ekki jafnmikið töframeðal
og sumir halda fram núna.
Uppreisn litlu hluthafanna
yrir aðalfund íslandsbanka árið 1994
birti Pétur Blöndal auglýsingu í
Morgunblaðinu þar sem hann falaðist
eftir umboðum vegna bankaráðs-
framboðs. Pétur hafði áður átalið stjórn-
endur bankans fyrir slakan árangur í
rekstri. Hann lagði til að bankaráðsmenn
fengju greidd laun í samræmi við hagn-
að. Pétur hlaut kosningu á fundinum.
Með því að hafa alla hluthafa jafn-
sterka, eins og stefnt var að með sölunni
á Fjárfestingarbankanum, má ef til vill
koma í veg fyrir misbeitingu valds. En
slíkt valdajafnvægi er ekki gott þegar
taka þarf erfiðar ákvarðanir og litlar líkur
eru á að það haldist lengi. Dreifð
eignaraðild í bankanum auðveldar
mönnum sem eiga lítið hlutafé að ná þar
völdum. Þeir freistast helst til að misnota
vald sitt eins og komið hefur fram. Ef
stjórnvöld vildu koma í veg fyrir
valdatöku Orcu-manna í bankanum
hefðu þau því að líkindum átt að reyna
meira til þess að koma honum í
hendurnar á einum sterkum kaupanda
eða kaupendahópi. Eins og listinn hér
að framan sýnir geta margs konar
hluthafar haft annarleg markmið.
Tillögur hafa komið fram um að
takmarka atkvæðisrétt lífeyrissjóða og
hlutafélaga. Slíkar reglur myndu leiða
til valdaskipta í flestum almennings-
hlutafélögum hér á landi. Osennilegt er
að svo róttækum lillögum verði hrundið
í framkvæmd á næstunni. Þangað til
verða litlir hluthafar að setja traust sitt á
það að spillingin sé svo lítil að hún hafi
ekki umtalsverð áhrif á gengi hlutabréfa
og arðgreiðslur.
1 Bjöm Gunnar Ólafsson (1991): Á að leyfa hlutafélögum að
eiga í öðrum hlutafélögum? Vísbendingu, 16. tbl, 9. árg.
2 DV, Fréttaljós, mánudaginn 6. desember 1999, blaðsíðu 10.
3 Sjá til dæmis : Hay, Donald og Derek Morris (1979):
Industrial Economics, bls. 245-247.
4 Adam Smith (1776): An Inquiry into the Nature and Causes
of the Wealth of Nations, bók V, I,e.
t ýCecltley jól oy
fanáœjU 6om<z*tcU án
Deloitte & Touche
ýteð'óCey jól ocf
ýan&czCt án
í búðalánasj óður
13