Vísbending - 18.12.2000, Blaðsíða 20

llSBENDING
fjármálavafstri fyrir eigin reikning að
einhverju marki. Eitt álitamál sem
kemur upp vegna þessa er hvort eðlilegt
sé að starfsmaður fyrirtækis sem setur
saman sjóð fyrir sjálfan sig, þar sem
hann veðjar á ákveðin bréf öðrum
fremur, skuli veðja á önnur bréf fyrir
hönd vinnuveitanda síns og viðskipta-
vina hans. Sami starfsmaðurinn gæti
jafnvel sett saman einn sjóð fyrir sjálfan
sig, annan fyrir fyrirtæki sem hann
starfar hjá og enn annan fyrir viðskipta-
vini fyrirtækisins. Hugsanlega veðjar
hann á fyrirtæki A í einum sjóðnum en
gegn fyrirtæki A í öðrum. Það virðist
því mjög misjafnt í hvaða bréfum hann
telur góð kaup eftir því fyrir hvern hann
er að kaupa.
Þetta lítur ekki mjög vel út frá sjón-
arhóli fyrirtækisins og viðskiptavina
þess og viðskiptavinirnir hafa ástæðu til
að efast um heilindi starfsmannsins og
fyrirtækis hans. Sum fjármálafyrirtæki
hafa því auglýst eitthvað á þessa leið á
ensku: „We eat our own cooking", eða
„We put our money where our mouth is“.
Hugmyndin er einföld, starfsmenn
fyrirtækjanna segja við viðskiptavinina:
Við gefum ykkur einungis ráð ef við
förum sjálf eftir þeim, við ráðleggjum
ykkur ekki að gera eitthvað sem við
gerum ekki sjálf.
Sem dæmi má nefna fyrirtæki sem
tekur að sér fjárvörslu fyrir einstaklinga
og kaupir sömu bréf fyrir einstaklingana
og það kaupir fyrir sig sjálft. Þetta sýnir
a.m.k. að fyrirtækið hefur traust á
sjóðstjóranum. Það er svo annað mál
hvort sjóðstjórinn kaupir í þessum sama
sjóði - hvort hann snæðir það sem hann
eldar. Minnst væri hættan væntanlega á
hagsmunaárekstrum ef sjóðstjórinn ætti
allt sitt undir sjóðinum sem hann ávaxtar
fyrirhönd fyrirtækisins og viðskiptavina
þess. Sjóðstjóri sem hefur atvinnu af því
að setja saman sjóð og ná góðri ávöxtun
á hann, en setur svo sitt eigið fé í annað,
gefur ekki til kynna að hann hafi mikla
trú á því sem hann er að gera í vinnunni.
Hvers vegna ættu þá aðrir að hafa trú á
því? Hver treystir sér til að snæða mat
sem kokkurinn sjálfur hefur ekki lyst á?
Þrátt fyrir kosti þess að fjármála-
fyrirtæki ráðleggi viðskiptavinum sínum
að gera það sama og fyrirtækið þá er þó
oft eðlilegt að fyrirtæki ráðleggi annað.
T.d. má nefna fyrirtæki sem tekur mjög
djarfar stöður sjálft. Það gæti engu að
síður verið eðlilegra að ráðleggja
viðskiptavini að sýna varkárni ef við-
skiptavinurinn er t.d. miklu áhættu-
fælnari en eigendur fyrirtækisins.
Troðningur í biðröð
Enn eitt álitamál er kallað á ensku
„front running". Það má kannski
þýða það sem biðraðahopp. Með því er
átt við að fyrirtæki eða starfsmaður þess
láti sín eigin viðskipti ganga fyrir
viðskiptum viðskiptavina.
Biðraðahopp getur verið mjög
ábatasamt. Hugsum okkur til dæmis
starfsmann hjá verðbréfafyrirtæki sem
tekur á móti beiðni um að kaupa eða
selja stóran skerf í ákveðnu fyrirtæki.
Hann gerir sér ljóst að þegar þetta
fréttist, t.d. við það að kauptilboðið sést
á tölvuskjám annarra á markaðinum,
mun markaðsverð bréfanna breytast.
Hvað gerir hann? Það er freistandi að
eiga viðskipti fyrir eigin reikning áður
en hann gerir tilboð viðskiptavinarins
opinbert. Einnig er hætta á að hann sé
undir þrýstingi um að eiga viðskipti í
þessu tiltekna hlutafélagi fyrir hönd
atvinnurekanda síns á undan viðskipta-
vininum. Með öðrum orðum, það er
freistandi að troða sér fram fyrir í
biðröðinni.
Biðraðahopp er augljóslega ósiðlegt
og jafnframt ólöglegt á flestum mörk-
uðum. í siðareglum Verðbréfaþings
íslands er sérstaklega tiltekið að það sé
tflebiley jóí oy
NÓISÍRÍUS
bannað. Þeir sem taka þátt í því gera það
því væntanlega í von um að þeir verði
ekki staðnir að verki.
Ein útgáfa af biðraðahoppi felst í þ ví
að starfsmaður fyrirtækis hoppar fram
fyrir fyrirtækið sjálft. Starfsmanninum
gæti t.d. hafa verið falið að kaupa í öðru
fyrirtæki fyrirhönd vinnuveitandans, en
hann á sín eigin viðskipti með bréf í
fyrirtækinu áður en hann gengur erinda
atvinnurekandans. Náskylt þessu væri
ef t.d. starfsmaður í greiningardeild á
viðskipti fyrir eigin reikning eftir að
hann er búinn að sjá að hann þarf að
breyta ráðleggingum fyrirtækisins til
viðskiptavina um kaup á ákveðnum
bréfum, en áður en þessar breytingar eru
gerðar heyrinkunnar. Sem dæmi má
nefna að greiningardeild hefur hingað
til ráðlagt opinberlega að kaupa bréf í
fyrirtæki A. Síðan breytast aðstæður og
starfsmaður greiningardeildar sér að
ráðleggingin á að breytast í selja. Hvað
gerir hann? Ef hann tilkynnir þetta án
þess að eiga í viðskiptum með bréf A er
allt í lagi. En ef hann byrjar á því að
selja sín eigin bréf í A, eða selja fyrir
hönd fyrirtækisins bréf í félagi A, þá er
það eins konar biðraðahopp og er bæði
ósiðlegt og ólöglegt.
Almennt teldist bæði ósiðlegt og
ólöglegt ef fyrirtæki hefði þá stefnu,
leynt eða ljóst, að þegar greining fjár-
málafyrirtækisins á ákveðnum bréfum
breytist, t.d. þannig að ráðlögð er sala í
stað kaupa, þá byrjar fjármálafyrirtækið
á að selja sín eigin bréf áður en
niðurstaða greiningarinnar er gerð
opinber. Þá er fyrirtækið nefnilega að
gefa rangar upplýsingar, það lýsir því
yfir að góð kaup séu í bréfunum til að
halda verðinu uppi uns það hefur losað
sína eigin stöðu í bréfunum. Sama gildir
nteð öfugum formerkjum ef fyrir liggur
að breyta ráðleggingu um að selja í
ráðleggingu um að kaupa.
1 James Tobin. 1989. Financial Intermediaries í Finance, thc
New Palgrave. Ritstýrt af Eatwell, Milgate og Newman. Bls.
47
2Ef B lánar A hlutabréf í fyrirtæki C og A selur þau til D er sagt
að A hafi tekið skortstöðu (e. short position) í C. Skortstaða
er andstaðan við gnóttstöðu (e. long position)
’Sjá rit Verðbréfaþings íslands: Innherjaviðskipti -
leiðbeiningar um meðferð trúnaðarupplýsinga
Heimildaskrá:
Ethics in Finance eftir John R. Boatright. Blackwell, Oxford
1999.
Financial Intermediaries eftir James Tobin í Financc, the New
Palgrave. Ritstýrt af Eatwell, Milgate og Newman. New
York, 1989.
Innherjaviðskipti - leiðbeiningar um meðferð trúnaðar-
upplýsinga. Verðbréfaþing íslands. Reykjavík (ódagsett).
Lög um opinbert eftirlit með fjármálastarfsemi, nr. 87/1998.
Lög um starfsemi kauphalla og skipulegra tilboðsmarkaða, nr.
34/1998.
Lög um vcrðbréfaviðskipti, nr. 13/1996.
The market for lemons eftir Akerlof, G. Quarterly Journal of
Economics, ágúst 1970, bls. 488-500.
Reglugerð um almcnnt útboð verðbréfa, nr. 505/1993.
Rcglugerð um opinbera skráningu vcrðbréfa í kauphöll, nr. 434/
1999.
Reglugerð um upplýsingaskyldu útgefenda, kauphallaraðila og
eigenda verðbréfa sem skráð eru í kauphöll, nr. 433/1999.
Rcglur um gerð útboðsgagna og aðdraganda almenns útboðs
verðbréfa. Reglur VÞÍ nr. 6, útg. í Reykjavík í júlí 1999.
Reglur um upplýsingaskyldu útgefenda verðbréfa á Verðbréfa-
þingi íslands hf. Reglur VÞÍ nr. 3, útg. í Reykjavík í júlí
1999.
Siðarcglur fyrir aðila að Verðbréfaþingi íslands hf. Reglur VÞÍ
nr. 5, útg. í Reykjavík í júlí 1999.
20