Vísbending - 18.12.2000, Side 45

waldur J snd o9/?
v%ð&und5SOn

Athafnamaðurinn horvaldur
Guðmundsson, sem oftast var
kenndur við Síld og fisk,
fæddist 9. desember 1911. Undirbún-
ingstímabil Þorvaldar var í herbúðum
SÍF frá árinu 1937 til ársins 1944 en
tvö sfðustu árin þar var hann for-
stöðumaður niðursuðuverksmiðj unnar.
Þá stofnaði hann eigið fyrirtæki, Síld
og fisk. Upphaflega hugmyndin var að
fyrirtækið myndi einbeita sér að sölu
og framleiðslu á síldar- og fiskréttum.
Reyndin var hins vegar að sú hugmynd
var tfmaskekkja og fljótlega fór rekst-
urinn að snúast nær eingöngu um
kjötvörur. Grundvöllur rekstrarins var
tryggður með stofnun svínabús á jörð-
inni Minni-Vatnsleysu árið 1954. Var
haft svo á orði að rekstur svínabúsins
væri besta dæmið um skynsamlega
landbúnaðarframleiðslu á Islandi en
búið hefur æ síðan verið eitt af stærstu
svínabúum landsins. Þorvaldur kom
snemma auga á möguleikann fyrir sölu
á pylsum, og sfðar öðrum kjötvörum, í
sérstökum söluturnum sem spruttu upp
víðsvegar um Reykjavík og einn í
Keflavík, Ríó-barinn, þar sem fslensk-
ir kjötréttir voru seldir til varnarliðs-
ins. Fyrsti matbarinn var í Bergstaðar-
strætinu, þar sem aðalstöðvar fyrir-
tækisins voru, en síðar var opnaður
umdeildur pylsubar í Austurstræti árið
1950. Þorvaldur rak Þjóðleikhúskjall-
arann frá 1951-1973, sem var einn
nafntogaðasti veislusalur landsins,
skemmtistaðinn Lídó frá 1959-1964 og
leigði reksturinn f fjögur ár til viðbót-
ar uns hann seldi Reykjavíkurborg
staðinn sem síðan hefur verið rekinn
undir nafninu Tónabær. Þorvaldur tók
virkan þátt í þróun kjörbúðarinnar um
rniðjan sjötta áratuginn undir nafninu
Síld og fiskur, ein þeirra var þó kölluð
„Hrátt og soðið“ um tíma en því var
breytt eftir að hent var gaman að
nafninu í blaðaskrifum. A sjöunda ára-
tugnum var nafn Þorvaldar samtvinn-
að uppbyggingu hótelþjónustu í
Reykjavík. Hann sá um uppbyggingu
bæði Hótels Sögu fyrir bændasamtök-
in árið 1962 og Hótels Loftleiða árið
1966. í millitíðinni reisti hann þó
sjálfur hótel sem fékk nafnið Hótel
Holt og hefur alla tíð síðan þótt bera
af öðrum hótelum. Þorvaldur var um
langt árabil skattakóngur Reykjavíkur
sem vakti jafnan athygli. Þegar hann
lést 10. janúar árið 1998 var hins veg-
ar öllum ljóst að hann var einn af kon-
ungum íslenskrar viðskiptasögu sem
brautryðjandi í verslun, skemmtun og
þjónustu.
Ráðamönnum íslands hafði löng-
um verið ljóst að íslenskir at-
vinnuvegir væru býsna einhæf-
ir og þjóðarbúið væri mjög viðkvæmt
fyrir áföllum í sjávarútvegi. Því var þess
vegna vel tekið þegar Svissneska ál-
félagið Alusuisse leitaði eftir því árið
1960 að fá að reisa álver hér á landi.
Ahugi Svisslendinga kom til fyrst og
fremst vegna þess að Islendingar réðu
yfir mikilli óbeislaðri vatnsorku. Samn-
ingar tókust árið 1966 og dótturfyrir-
tækið íslenska álfélagið eða Isal var
stofnað. Gera þurfti viðamikinn samn-
ing við Aiusuisse og fólst meðal annars
í honum að félagið skyldi greiða skatta
í formi svonefnds framleiðslugjalds.
Málið var rnjög umdeilt og á Alþingi
greiddu Framsóknarflokkur og Alþýðu-
bandalag atkvæði gegn samningunum,
einkum vegna þess að flokkarnir voru á
móti því að álverið væri í eigu „erlends
auðhrings11. Framkvæmdir við bygg-
ingu álversins hófust sama ár. I upphafi
var miðað við að álverið gæti framleitt
30 þúsund tonn í fyrsta áfanga en fara
fljótlega upp í 66 þúsund tonn. Fram-
leiðslugetan hefur svo verið aukin í
nokkrum áföngum, síðast nú fyrir
tveimur árum að hún komst í 162 þús-
und tonn. Miklar deilur voru um
skattamál ísals á valdatíma Hjörleifs
Guttormssonar í Iðnaðarráðuneytinu,
en hann taldi að fyrirtækið hefði kom-
ið sér undan skattgreiðslum. Þeim mál-
um lauk með samkomulagi árið 1985.
ísal hefur alltaf verið í eigu erlendra
aðila og er nú hluti af kanadíska fyrir-
tækinu Alcan.
Til þess að sjá álverinu fyrir rafmagni
var Landsvirkjun stofnuð árið 1965.
Hugmyndir voru þá þegar komnar upp
um að nýta vatnsorku til þess að byggja
upp stóriðju. Eigendur fyrirtækisins
voru í upphafi Reykjavíkurborg og rík-
ið til helminga en síðar kom Akureyr-
arbær inn í fyrirtækið. Framkvæmdir
við Búrfellsvirkjun voru fyrsta stór-
verkefni hins nýja fyrirtækis og með
henni rættist loks hálfrar aldar gamall
draumur Einars Benediktssonar um að
virkja Þjórsá. Eftir þetta hefur Lands-
virkjun bætt við þremur stórvirkjun-
um auk þess sem framleiðslugeta hefur
verið aukin með vatnsmiðlunum.
Fyrirtækið framleiðir nú um 93% af
rafmagni hér á landi og er afar fjár-
sterkt. Stjórnarformaður fyrirtækisins
frá upphafi til 1995 var Jóhannes Nor-
dal en hann var líka formaður stóriðju-
nefndar á sama tíma og setur hann
manna mest svip á uppbyggingu stór-
iðju hér á landi.
Stóriðja hérlendis hefur aukist t stökk-
um. Árið 1973 var fslenska járnblendi-
félagið stofnað og hóf rekstur verk-
smiðju á Grundartanga. Árið 1998 var
svo reist verksmiðja Norðuráls á sama
stað. Stóriðjuframkvæmdir hafa alltaf
verið umdeildar hér á landi. I fyrstu
var það einkum vegna þess að útlend-
ingar áttu þar stóran eða ráðandi hlut.
Eftir að íslenska ríkið keypti meiri-
hluta í járnblendiversmiðjunni að
Grundartanga sem ekki skilaði arðsemi
sáu menn að hér var um áhættusaman
rekstur að ræða sem ekki var vtst að ís-
lendingar hefðu þekkingu eða fjárhags-
legan styrk til þess að leggja í. Á seiftni
árum hafa umhverfissjónarmið' ráðið
meiru um gagnrýni á framkvæmdir.
Auk þess hafa efasemdarraddir alltaf
heyrst um að stórjðjan hafi greitt
nægilega hátt verð fyrir orkuna til þess
að orkuveritv-gæfu eðlilegan arð.
45