Vísbending - 18.12.2003, Blaðsíða 37

Þeir eru alltaf að tuggast á því,
að ég sé enginn skörungur.
En hvenœr hef ég sagst vera
skörungur og hvað œtla þeir
með skörung að gera?
Jón Magnússon
Asyeiv Asgeirsson
(1932-1934)
Það er sjaldnast hægt að segja fyrir um
framtíð manna þegar skólagöngu þeirra
lýkur. Þegar Ásgeir Ásgeirsson lauk guð-
fræðiprófi með mjög hárri einkunn, reiknuðu
flestir með að hann ætti glæstan frama í
vændum innan kirkjunnar. Að prófi loknu
hlaut hann kandídatsstyrk frá Háskólanum til
utanfarar. Ásgeir varð sfðar tengdasonur
biskups og glæsimenni var hann, og annað-
hvort eitt og sér dugir oft til frama. Vegna
aldurs gat Ásgeir ekki tekið prestsvígslu.
Eftir íhlaupavinnu, sem biskupsritari og
bankaritari, gerðist Ásgeir kennari við
Kennaraskólann og síðar fræðslumálastjóri.
Stjómmálaferill Ásgeirs virðist hafa hafist
fyrir tilviljun. Samvinnu- og félagsmálamenn í
Vestur Isaíjarðarsýslu veltu vöngum yfir því
hver ætti að etja kappi við frambjóðanda Spam-
aðarbandalagsins, sem í raun var Ihaldsflokkur-
inn og buðu fram Ásgeir. Hann vann yfirburðasigur í kosningunum. í tæp 30 ár var Vestur-
ísaijarðarsýsla konungdæmi Ásgeirs, hvort heldur hann fór fram íyrir Framsóknarflokk, utan-
flokka eða Alþýðuflokk. Haft var á orði að stuðningsmenn hans myndu fylgja honum „allan
hringinn" til baka til Framsóknar!
Ásgeir Ásgeirsson verður forsætisráðherra í samsteypustjóm Framsóknarflokksins og
Sjálfstæðisflokksins árið 1932 eftir að hafa verið fjármálaráðherra í stjóm Tryggva sem
baðst lausnar. Markmið stjómarinnar var að þreyja þomann og góuna í kreppunni, að korna
í gegn fjárlagafrumvarpi og fjáröflunarfmmvörpum. Jafnframt voru samþykktar breytingar
á kjördæmaskipan. Nokkurt umrót varð ári síðar innan Framsóknaiflokksins þegar Tryggvi
Þórhallsson gekk úr flokknum og stofnaði Bændaflokkinn, Ásgeir baðst lausnar en var þó
forsætisráðherra fram til ársins 1934. Hann sagði sig úr Framsóknarflokknum fyrir kosning-
amar árið 1934 en fékk kosningu utan flokka.
Ásgeir Ásgeirsson var í raun undarlega saman settur stjómmálamaður, guðfræðingur og
bankastjóri, maður að alþýðu skapi, höfðingi og heimsborgari. Stjama Ásgeirs átti líka eftir
að rísa enn hærra. Þegar ljóst þótti að Sveinn Bjömsson færi ekki í forsetaframboð þriðja
sinni, þá var farið að bollaleggja um frambjóðendur. Svo fór að Sveinn Bjömsson forseti féll
frá áður en kjörtímabili lauk. Nafn Ásgeirs bai' snemma á góma og hann sigraði frambjóð-
anda stjómarflokkanna í tvísýnunr forsetakosningum árið 1952. Hann gegndi embætti for-
seta í 16 ár.
Þessir 52 menn sem hér sitja eiga að
skammta öllum þegnum og öllum stéttum
þessa þjóðfélags. Þetta er ekki hœgt - ekki
framkvœmanlegt.
Hermann Jónasson
Hevmann Jónasson
(1934-1942 og
1956-1958)
s
Iþingkosningunum vorið 1934 gerðust
þau tíðindi að Hermann Jónasson
glímukóngur og lögreglustjóri í Reykja-
vík felldi Tryggva Þórhallsson fyrrver-
andi forsætisráðherra í Strandasýslu.
Tryggvi hafði þá fyrir skömmu yfirgefið
Framsóknarflokkinn og bauð sig fram
fyrir Bændaflokkinn, en Hermann var
framsóknarmaður. Skömmu síðar var
Hermann svo orðinn forsætisráðherra,
aðeins 37 ára. Alþýðuflokkurinn, sam-
starfsflokkurinn í „stjórn hinna vinnandi
stétta“ sætti sig ekki við að formaður
Framsóknarflokksins, Jónas frá Hriflu,
stýrði stjórninni og var þá annar af nán-
ustu stuðningsmönnum hans tilnefndur
(hinn var Eysteinn Jónsson, sem varð
einnig ráðherra, aðeins 27 ára). Hermann
var samfellt forsætisráðherra til 1942. Til
1938 var hann í samstjórn með Alþýðu-
flokknum, síðan í minnihlutastjórn fram-
sóknarmanna til 1939 þegar við tók
þjóðstjórn rneð Sjálfstæðisflokki og Al-
þýðuflokki.
Hermann tók við völdum þegar kreppan
stóð sem hæst, en á þeim tíma jukust mjög
ríkisafskipti af viðskiptum víða um heim.
Eitt fyrsta verk stjórnarinnar var að skipa
eina valdamestu nefnd, sem þekkst hafði
til þessa, Skipulagsnefnd atvinnuvega.
Hún skyldi „framkvæma rannsókn á fjár-
mátum ríkisins og öllum atvinnumálum
þjóðarinnar og gera tillögur og áætlanir um
fast skipulag á öllum þjóðarbúskapnum,
svo að fyrirtæki öll og atvinnurekstur hvers
konar verði sem hagkvæmast rekinn og
með hagsmuni almennings fyrir augum.“
Lög sem samþykkt voru í ársbyrjun 1935
gerðu ríkisstjóminni kleift að hlutast til um
T
37