Vísbending - 18.12.2003, Blaðsíða 40

VÍSBENDING
Minnihlutastjórn Ólafs Thors sem sat
að völdum í fjóra mánuði frá því
desember 1949 fram í mars það ár fór frá
völdum eftir að samþykkt hafði verið
vantraust á stjórnina í sameinuðu Alþingi.
Flutningsmenn vantraustillögunnar voru
Hermann Jónasson og Eysteinn Jónsson.
I raun hafði stjórnarkreppa staðið frá
kosningum því stjórn Ólafs hafði ekki
stuðst við þingmeirihluta.
Ólafur Thors lýsir ástandinu eitthvað á
þessa leið: „Hermann Jónasson hefur til-
kynnt herra forseta, að hann geti ekki
myndað meirihlutastjórn og að enginn
annar geti það. Þar af leiðandi liggur fyrir
tilkynning um, að Framsóknarflokkurinn
ætli ekki að vinna með Sjálfstæðisflokkn-
um í meirihlutastjórn. Alþýðuflokkurinn
er svo „ábyrgur" að hann vill ekki í neinni
stjórn vera. Og með kommúnistum viljum
við ekki vera. Af þessu leiðir, að það er
öngþveiti framundan.“ Ólafur Thors var mikið í mun að mynda
þingræðisstjórn og þegar hann hefur upplýsingar um að forset-
inn, Sveinn Björnsson, hafi í huga að mynda utanþingstjórn á
hann að hafa sagt við forseta: „Heldur þú að það sé hlutverk þitt
sem forseta að koma í veg fyrir að hér á landi sé þingræði og
þingræðisstjórnir." Forseti fór þess á leit við Vilhjálm Þór, for-
stjóra SÍS og fyrrverandi utanríkisráð-
herra, að hann myndaði utanþingstjórn.
Um þetta sagði Ólafur: „Vilhjálmur Þór
átti að koma til að leysa stjórnarkreppu en
þá sjálfur orðinn stjórnarkreppan." A
laugardegi var Vilhjálmur tilbúinn til að
mynda utanþingstjórn en á sunnudags-
kvöldi, eftir þjark og sprengingar í samn-
ingum, var mynduð þingræðisstjórn.
Hvorki Ólafur né Hermann urðu for-
sætisráðherra heldur Steingrímur Stein-
þórsson, forseti sameinaðs Alþingis.
Steinrímur varð í raun forsætisráðherra
fyrir guðglettni örlaganna. Hann hafði
aðeins gegnt embætti þingforseta í þrjá
mánuði og verður að teljast óvæntasti
forsætisráðherra lýðveldistímans. Stein-
grímur Steinþórsson var búfræðingur að
mennt. Hann hafði verið kennari á
Hvanneyri og skólastjóri á Hólum áður
en hann varð búnaðarmálastjóri.
Hlutskipti stjórnarinnar varð svipað og annarra stjórna í 20 -
30 ár að berjast við gjaldeyrisskort, vöruskort og lokun mark-
aða eftir útfærslu landhelginnar 1952 en útfærslan verður að
teljast merkasta stjórnarframkvæmd ríkisstjórnar Steingríms
Steinþórssonar, en stjórnin og Steingrímur féllu fljótt í
gleymskunnar dá. ♦♦♦
Steingvímuv
Steinþórsson
(1950-1953)
Við vitum of mikið um uþpruna hommúnismans til að
við getum trúað á hann sem guðdómlega opinberun,
jafnvel þó að frumhöfundur hans hafi verið fjölfróður
síðsheggur af œtt spámannanna.
Bjarni Benediktsson
Emil Jónsson
(1958-1959)
Ríkisstjóm Hermanns Jónassonar baðst lausnar árið 1958 þar sem ekki náðist samstaða
um að draga úr háskalegri verðbólguþróun. Erfiðlega gekk þó að mynda nýja stjóm.
Flokkamir sem ætluðu að ná hreinum þingmeirihluta vegna úreltrar kjördæmaskipunar, Al-
þýðuflokkur og Framsóknarflokkur, höfðu ekki þingstyrk til að stjóma saman og Alþýðu-
bandalagið með forseta ASÍ í forystu vildi ekki taka á efnahagsvanda sem hafði verið prjón-
aður í 30 ár. Sjálfstæðisflokkur var til í ýmislegt en vantaði styrkinn. Niðurstaðan varð sú að
Emil Jónsson, formaður Alþýðuflokksins, leiddi minnihlutastjóm sem hafði meirihluta í sam-
einuðu þingi til að koma í gegn fjárlögum og stjómarskrárbreytingum en aðeins meirihluta í
annarri þingdeildinni. Samið var um breytingar á kjördæmaskipan, mál sem Alþýðuflokkur-
inn hafði dregið lappimar í síðustu árin á undan. Kjördæmabreytingin varð til að landinu var
skipt upp í fá stór kjördæmi með hlutfallskosningu og uppbótarþingmönnum til að jafna fjölda
atkvæða að baki þingmanna í þingflokkum. Þessi minnihlutastjórn var því undanfari Við-
reisnarstjórnarinnar en þar var Emil Jónsson sjávarútvegsráðherra og síðar utanríkisráðherra.
Emil varð yngstur Islendinga stúdent á síðustu öld, aðeins 16 ára gamall, og verkfræði-
prófi lauk hann 22 ára gamall. Hann varð forystumaður krata í Hafnarfirði fljótlega eftir
heimkomuna, bæjarstjóri og þingmaður. Hann var ráðherra í 6 ríkisstjómum í 18 ár. Hann atti
kappi við sjálfstæðismenn og var til skiptis þingmaður Hafnarfjarðar eða landskjörinn þing-
maður eftir að hafa fallið fyrir sjálfstæðismanni. í síðustu kosningum f gamla kjördæmakerf-
inu féll hann sem sitjandi forsætisráðherra fyrir ungum lögfræðingi. Matthíasi Á Matthiesen.
Við þetta tækifæri sagði Jón á Akri: „Furðulegar kosninganiðurstöður, forseti Alþingis fellur
fyrir fífli úr Húnavatnssýslu og forsætisráðherra fellur fyrir strák frá Hafnarfirði“. «J*
40
Forsætisráðherrar í hundrað ár