Vísbending - 18.12.2003, Blaðsíða 43
Geir Hallgrímsson hefur kannski ver-
ið sá stjómmálamaður sem best fylgdi
formúlu um verðandi forsætisráðherra.
Hann var formaður Stúdentaráðs,
Heimdallar og Sambands ungra sjálf-
stæðismanna en í síðastnefndu samtökun-
um bar hann sigurorð af Sverri Her-
mannssyni. Geir var kosinn í borgarstjórn
tæplega þrítugur árið 1954 og fimm árum
síðar varð hann borgarstjóri, fyrst með
Auði Auðuns í eitt ár en svo einn í nær
þrettán ár.
Bjarni Benediktsson mun hafa stungið
upp á því að Geir yrði varaformaður árið
1965 þegar Gunnar Thoroddsen hætti af-
skiptum af stjórnmálum og varð sendi-
herra í Danmörku. Bjarni sá í Geir fram-
tíðarforingja en þingflokkurinn taldi
ótækt að maður utan þings yrði fyrir val-
inu og Jóhann Hafstein var kosinn. Við
fráfall Bjarna árið 1970 kom Geir inn á
þing, en hann hafði þá nýlega unnið sigur í borgarstjórnarkosn-
ingum. Hann taldi þó ekki við hæfi að hann færi í ríkisstjóm þó
hann hefði ugglaust haft til þess mikið fylgi. Það sást best á próf-
kjör til þings þá um haustið, en Geir fékk þá flest atkvæði og
skaul á bak við sig bæði Jóhanni og Gunnari Thoroddsen. Árið
eftir buðu Gunnar og Geir sig báðir fram til varaformanns í Sjálf-
stæðisflokknum og Geir var kosinn með rúmlega 53% atkvæða.
Lítill kærleikur var á milli Gunnars og Geirs.
Jóhann Hafstein var lélegur til heilsu og árið 1973 lét hann af
störfum formanns Sjálfstæðisflokks og Geir tók við með Magn-
ús Jónsson frá Mel sem varaformann. Árið 1974 unnu sjálfstæð-
ismenn mikinn sigur í kosningum, bæði til sveitarstjórna og síð-
ar til þings. Vinstri stjórnin var sundurþykk og verðbólga fór á
flug í hennar tíð. Sjálfstæðismenn unnu einhvern sinn mesta sig-
ur og fengu 42,5% atvæða til þings og 25 þingmenn af 60. Geir
varð forsætisráðherra í stjórn Sjálfstæðisflokks og Framsóknar-
flokks.
Eitt af verkum hennar var að færa landhelgina út í 200 mílur
og eftir heiftarlegt þorskastríð við Breta vannst sigur með sam-
komulagi vorið 1976. Mikið hafði gengið á og meðal annars sleit
Island stjórnmálasamband við Breta áður sama ár. Þessar deilur
reyndu einnig mikið á almennt samband fsland við Vesturlönd,
en margir litu svo á að varnarliðið á Keflavíkurflugvelli hefði átt
að verja landið þegar Bretar sendu herskip til þess að verja skip
sín fyrir landhelgisgæslunni. Verðbólgan hafði verið í um 40%
fyrstu ár stjórnarinnar en hafði lækkað í 27% vorið 1977. Þá voru
gerðir margfrægir sólstöðusamningar við verkalýðshreyfinguna
um mikla hækkun launa og vísitölubindingu. I kjölfarið fór verð-
bólgan á fulla ferð á ný og vorið 1978 ákvað ríkisstjórnin að
skerða gerða samninga með lögum. Þetta fór illa í almenning og
mikil mótmæli voru gegn þessum aðgerðum ríkisstjórnarinnar.
Andrúmsloft í þjóðfélaginu var á margan hátt einkennilegt. Al-
varleg sakamál leiddu til ásakana á hendur framsóknarmönnum,
einkum Ólafi Jóhannessyni, dóntsmálaráðherra. Auk þess voru
mistök við uppbyggingu Kröfluvirkjunar tilefni til árása á ríkis-
stjórnina, einkum Gunnar Thoroddsen, iðnaðarráðherra, og Jón
G. Sólnes, sem var þingmaður og formaður Kröflunefndar.
Margir töldu að Geir hefði átt að rjúfa þing haustið 1977 þegar
sýnt var að stefndi í óðaverðbólgu, en hann vildi bíða kjördags
sumarið 1978. Það reyndist honum dýrkeypt því að þá um vorið
misstu sjálfstæðismenn í fyrsta sinn meiri-
hluta í Reykjavík. Geir varð einnig fyrir
andstöðu innan flokksins og í prófkjöri
tapaði hann fyrsta sætinu til Alberts Guð-
mundssonar, sem lék einskonar stjórnar-
andstæðing innan Hokksins. Samstarfið
við Framsókn var erfitt og alls ekki vin-
sælt en flokkarnir höfðu eldað saman grátt
silfur um áratugi. Sumarið 1978 töpuðu
stjórnarflokkarnir 10 þingsætum, héldu að
vísu meirihluta en við blasti að Alþýðu-
bandalag og þó einkum Alþýðuflokkur
voru sigurvegarar kosninganna. Skýringu
á sigri Alþýðuflokks mátti einkurn rekja til
mikilla vinsælda Vilmundar Gylfasonar,
sem þá var í fyrsta sinn kosinn á þing.
Átökin í Sjálfstæðisflokknum tóku sinn
toll. Geir fékk tvfvegis mótframboð til for-
manns í flokknum en vann bæði Albert
Guðmundsson og Pálma Jónsson frá Akri
með miklum yfirburðum. I prófkjöri
haustið 1982 varð hann þó fyrir miklu áfalli þegar hann lenti í 7.
sæti og vorið 1983 náði hann ekki kjöri sern þingmaður. Flokk-
urinn vann þó á og var að kosningum loknum sæmilega samein-
aður. Eftir stjórnarmyndunartilraun Geirs fór svo að þingflokkur-
inn vildi heldur sex ráðherrasæti og forystu Steingríms Her-
mannssonar en fimm stóla og forystu Geirs. Flokkurinn fékk þó
flest aðal ráðherrasætin og Geir varð utanríkisráðherra. Haustið
þá á eftir hætti hann formennsku í Sjálfstæðisflokknum.
Geir hefur örugglega verið vanmetinn sem stjórnmálamaður.
Hann var ekki mælskur, reyndar fremur stirt um mál, en hann var
mjög vel ritfær og rökfastur. Hann hafði sett sig vel inn í efna-
hagsmál ólíkt mörgum fyrirrennurum sínum í stól forsætisráð-
herra, en Geir var lögfræðingur að mennt eins og margir forsæt-
isráðherrar, fyrr og síðar. Sú staðreynd að Geir var ekki slóttugur
maður og andstaða innan flokksins urðu til þess að ferill hans
varð ekki eins glæstur og allt leit út fyrir í upphafi. Hann skilaði
þó flokknum sameinuðum, með meira fylgi en hann hafði fengið
í flestum kosningum áratugina þar á undan og með meirihluta í
Reykjavík. Geir lét af störfum ráðherra snemma árs 1986 og varð
seðlabankastjóri síðar sama ár. Því starfi gegndi hann til dauða-
dags. «$♦
Allir kannast við söguna
um keisarann sem spilaði á
fiðlu meðan borgin brann.
Nú brenna fjármunir
einstaklinga, heimila og fyrir-
tcekja upp í báli verðbólgunnar
meðan stjórnvöld láta sér
fátt um finnast.
Qeir Hallgrírmson
Geir Hallpfrímsson
(1974-1978)
T
43