Vísbending - 29.04.2005, Page 3

V
ISBENDING
Peningaflæði og vextir
T Roger Martin-Fagg
*4 Í ‘i* hagfræðingur
Verðbólgan er á ný farin að vekja
ugg meðal íslendinga en mikil
þensla hefur verið á íslandi að
undanfömu. I þessari grein er íslenska
hagkerfið skoðað með því að túlka nokkrar
mikilvægartímaraðir: vergra landsfram-
leiðslu, smásöluverslun og peningamagn
í umferð (M4).1
Peningar í umferð
Verg landsframleiðsla er summa þess
virðisauka sem er skapaður með ein-
hvers konar starfsemi. Hún er jafngildi
samtölu launa og hagnaðar í hagkerfinu.
Smásöluverslun er besti mælikvarðinn á
bjartsýni neytenda og er gjaman á milli
30% og 40% af heildameyslu. Peninga-
magnið, M4,jafngildirskuldum innlenda
bankakerfisins. Þegar bankar taka lán
eykst M4 sem svarar upphæð lánsins.
Tilgátan sem hér er lögð til grundvallar
er að M4 geti einungis vaxið ef innlenda
bankakerfið eykur eignir sinar; þessar
eignir eru að meginhluta lán til hins opin-
bera, fyrirtækja og einstaklinga. Hversu
hratt þessar eignir vaxa fer eftir vaxta-
stiginu, aðgengi að fjármagni (e. Basle
I fjármagni — sem fer eftir óinnleystum
hagnaði bankanna) og sjálfstrausti og
bjartsýni lántakenda.
Lánspeningum er eytt á innlendum
markaði eða erlendis. Tölur um smásölu-
verslun sýna hvað best hvemig innlendri
eyðslu er háttað. Þar að auki má skoða
fasteignaviðskipti og fjárfestingar fyr-
irtækja. Verðbólga verður til vegna þess
að of mikið er af M4 í samanburði við
getu hagkerfisins ti 1 að framleiða vömr og
þjónustu. Yfirleitt leiðir mikið ljármagn
í umferð til verðhækkana, sérstaklega á
fasteignamarkaði, ogjafnframttil veikari
gjaldmiðilsogþaðýtirundirverðhækkanir
þar sem kostnaður innfluttra vara eykst.
Markmið peningamálastefnunnar (sem
Seðlabanki íslands stýrir) er að halda
verðbólgunni stöðugri í um 2,5% á ári.
Kraftmikið mótorhjól
Ef horft er á meðfylgjandi línurit má
sjá að peningaflæði jókst verulega á
árunum 1997 til 1999. Afleiðingin var
snörp aukning verðbólgu frá árinu 2000
sem náði hámarki í júní árið 2001 og var
verðbólganþá9,25%. Ásamatímabili féll
raungengi krónunnar um 16% og vextir
hækkuðu úr 7% í 11 %. Við það dró veru-
lega úr peningaflæði og smásöluverslun
ogþetta leiddi til snarprarefnahagslægðar
þar sem verg landsframleiðsla dróst sam-
an árið 2002. Áhrif þessa umsnúnings
voru að verðbólgan fór niður í 2% árið
2003 og krónan styrktist um 15%.
Þá voru vextir lækkaðir niður í 5%
árið 2003 og peningaflæði jókst hratt og
það ýtti undir smásöluverslun og vöxt
vergrar landsframleiðslu.
Það hvemig lykilstærðirbregðast hver
við annarri gefur til kynna að íslenska
hagkerfið sé eins og öflugt mótorhjól þar
sem hraðinn ræðst af því hversu mikið
er gefið er í, ólíkt gámaflutningaskipi
Evrulands og skemmtiferðaskipi breska
hagkerfisins.Allar breytingar ogsnúning-
ar taka mun meiri tíma hjá þeim.
Stjóm peningaflæðis
Ef horft er fram í tímann má telj a líklegt
að hin mikla aukning peningaflæðis
leiði til aukinnar verðbólgu sem gæti
farið yfir 4% á ári og að gjaldmiðillinn
veikistviðþað. EfSeðlabankinn hækkar
vexti freistast hugsanlega innlendir lán-
takendur til þess að taka lán erlendis á
Evrópuvaxtakjörum. Til skemmri tíma,
þ.e. til þriggja ára, gætu þeir hagnast en
til lengri tíma litið, þ.e. ef litið er tíu ár
eða meira fram í tímann, er líklegt að
ávinningur vaxtamunarins fari fyrir lítið
vegna gengislækkunar og lánakjör verði
þess vegna hin sömu. Þetta á þó ekki við
ef innlendur lántakandi hefur t.d. tekjur
í evrum sem hægt er að nota til þess að
borga vexti Evrópulánsins.
Allir seðlabankar í heirni frjálsra
fjármagnsflutninga standa gagnvart
þeirri spurningu hvort þeir eiga að nota
innlenda vexti til þess að ákvarða virði
gjaldmiðilsins eða hvort stýra á innlendu
peningaflæði (M4). Að minnsta kosti
getur Island valið, ólíkt löndum innan
evrusvæðisins. Liklegt er að vextir verði
lágir of lengi, sem leiðir til þess að fjár-
magnsdrifiðgóðæri leiðiraðöllum líkind-
um til mun hærra vaxtastigs árið 2007
en ef Seðlabankinn myndi halda aftur af
vexti peningaflæðisins nú þegar.
Hagkerfi spákaupmanna
að að nota peningaflæðistærðir sem
grundvöll vaxtaákvarðana er ekki
mjög nákvæm vísindaleg aðferð, það er
öllu heldur listform. Fyrir land eins og Is-
land verður að taka tillittil allra aðstæðna.
T.d. gæti aukið peningaflæði falist í miklu
innflæði fjármagns, sem eykur atvinnu
þar sem auðlindir landsins eru betur nýtt-
ar en áður. Seðlabanki Islands mun taka
alla þessa þætti með í reikninginn þegar
hann ákvarðar vaxtastigið.
N iðurstaðan er sú að það má búast við
hækkandi vöxtum næstu átján mánuðina,
allt að 12%. Oft er freistandi að láta fjár-
magnsdrifið góðæri leika lausum hala
enda gerirþaðríkistjómirvinsælar,a.m.k.
til skammstíma, enþaðleiðirtil hagkerfis
sem fer að snúast um spákaupmennsku.
Slíkur leikur endar yfirleitt með efna-
hagslægð og verulegu fjármagnstapi.
1. Þessi grein er skrifuð af ótengdum áhorfanda sem hefur enga
beina reynslu eða þekkingu á íslenska hagkerfinu.
Verg latulsframleiðsla, smásöluverslun og peninga-
' magn (M4) frá 1995 til 2007
Allar tölur leiöréttar fyrir verðbólgu. Heimild: Seðlabanki íslands
3