Vísbending - 20.01.2006, Blaðsíða 1

V
V i k u
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
20. janúar 2006
2. tölublað
24. árgangur
Ráða eigendur yfir fjölmiðlum sínum?
Eignarhald á tjölmiðlum hefur verið
eitt helsta umræðuefni almennings
og stjómmálamanna undanfarin
ár. Fjölmiðlalögin svonefndu voru mjög
umdeild, eins og menn muna, og örlög
þeirra í höndum forseta Islands em mönn-
um enn í fersku minni. Eftir það hefur
ein nefnd skilað áliti um hvað i slíkum
lögum ætti að felast og nú er boðað að
enn ein nefnd muni fjalla um það mál.
Astæðan fyrirumtalinu er ávallt sú sama,
óttinn við að eigendur misbeiti valdi sínu
yfir fjölmiðlunum. DV-málið veltir upp
nýjumfleti ámálinuþar sem almenningur
krefst þess að eigendur grípi í taumana,
að vísu eftir að ritstjórar ákveðins miðils
neita að fara að siðareglum blaðamanna.
Spumingin er að hve miklu leyti eigendur
eigi að skipta sér af fjölmiðlum í sinni
eigu.
Reynslan frá Islandi
r
Aratugum saman komu út fimm til
sex dagblöð hér á landi: Morgun-
blaðið, Vísir/Dagblaðið/DV, Tíminn,
Alþýðublaðið, Þjóðviljinn og loks Dagur.
Ríkið styrkti útgáfu dagblaða beint og
óbeint býsna lengi, meðal annars með
því að kaupa nriklu fleiri eintök en þörf
var á. Tíminn naut styrks frá Samband-
inu enda pólitískt málgagn þess. Komið
hefur í ljós Alþýðublaðið fékk styrk frá
j afnaðarmannaflokkum á Norðurlöndum
og Þjóðviljinn frá Sovétríkjunum. Yfir
þessum styrkveitingum var alltaf mikil
leynd en þær hafa verið staðfestar við
rannsóknirsagnfræðinga. Morgunblaðið
og DV voru alltaf í einkaeigu og hafa
ekki notið sérstakra styrkja svo að vitað
sé. Umræður hafa þó ávallt verið um að
auglýsendur setji fyrst og fremstpeninga
sína í þau blöð sem þeir hafi velþókn-
un á og hafi þar með óbein áhrif á skrif
blaða.
í sjálfu sér hafa menn yfirleitt ekki
miklar áhyggjur af því að eigendur láti í
ljós skoðanir sínar í blöðum ef þær koma
fram í forystugreinum eða öðrum slíkum
dálkum og þau eru opin fyrir skrifum
annarra með ólíkar skoðanir. Hættan er
sú að skoðanirnar komi einnig fram í
fréttaflutningi. Ekki þarf lengi að fletta
íslenskum blöðum frá fyrri árum til þess
að sjá að eignarhald litaói mjög allan
fréttaflutning. Þeir senr lásu Þjóðvi/jann
fengu allt aðra mynd af þjóðlífinu en
lesendur Morgunblaðsins. Stærsti mun-
urinn kom fram í umfjöllun um Austur-
Evrópulönd þar sem Mogginn sagði allt
svart en Þjóðviljinn kvað smjör drjúpa af
hverju strái .Þjóðviljinn birti sjaldan frétt-
ir af velgengni einkafyrirtækja án þess að
hnýta í eigendur þeirra um leið.
Hættan af því að eignarhald liti frétta-
flutning er enn fyrir hendi, bæði hvað
varðar fréttir sem eru birtar, hvemig þær
eru skrifaðar og settar fram, og ekki síður
fréttir sem ekki birtast. Þeir sem einungis
lesa miðla þar sem þagað er um öll mál
sem snerta ákveðin svið fá skekkta mynd
af þjóðlífinu.
Hvað um reynsluna
erlendis?
Viða erlendis eru íjölmiðlar í eigu
einstaklinga eða fyrirtækja þeirra.
I Bandaríkjunum á þetta við um stórblöð
eins og New York Times og Washington
Post, í Bretlandi er stór hluti pressunnar
í eigu ijölmiðlakóngsins Murdochs, á
Italíu á Berlusconi forsætisráðherra
fjölmargar sjónvarpsstöðvar og svo
mætti lengi telja. Fyrstnefndu blöðin
tvö hafa reynt að byggja umijöllunina á
trúverðugleika frétta og vanda hana en
enginn efast um að Murdoch og Berlu-
sconi beiti ijölmiðlum sínum eins ogþeim
sýnist. Báðir hafa haft mjög mikil áhrif
á úrslit kosninga þegar þeir hafa beitt
sér. Vissulega má segja að þetta séu víti
til þess að varast. En stjórnmálamenn
sem kosnir eru með stuðningi sterkra
ijölmiðla eru eðlilega ekki viljugir til
þess að breyta lögum í þeim tilgangi að
hefta frelsi þeirra.
Alþekkt er sagan um það þegar blaða-
menn Washington Post unnu að sögunni
um Watergate. Öll önnur blöð voru hætt
umijöllun en blaðamenn WP töldu sig
hafa áreiðanlegar heimildir fyrir því að
Hvíta húsið kæmi við sögu í því að hylma
yfir málið. Þeir fengu leyfi útgefandans,
Katharine Graharn, til þess að halda áfram
að skrifa um málið og Nixon forseta með
alkunnum afleiðingum.
I New York Times hefur sama fjöl-
skylda verið við stjómvölinn lengst af.
í bókinni The Trust segir frá því að útgef-
endurhafi lagt línur um pólitískan stuðn-
ing blaðsins við einstaka frambjóðendur,
til dæmis forsetann, og jafnframt hafi
útgefandinn setið fundi þar sem stefnan
á leiðarasíðum var ákveðin.
Jafnvel þó að útgefendur komi ekki
að slíkum skrifum með beinum hætti
hljóta þeir alltaf að leggja linur, þótt ekki
værinemameð vali áritstjórum. Ritstjóri
sem heldur úti blaði sem eigandanum
líkar ekki verður ekki langlífur í starfi.
Ekki er þar með sagt að útgefandinn sé
á bak við hverja frétt eða jafnvel nokkra
ffétt. Islenskurútgefandi sorpsnepilsfyrir
rúmum áratug sagði eitthvað á þá leið að
slík blöð yrðu alltaf gefin út hvort sem
mönnum líkaði betur eða verr. Hann ætl-
aði bara að vera sá sem hirti hagnaðinn.
Reynslan hér á landi er hins vegar sú að
tap hefur undantekningarlaust verið á
slíkum blöðum til lengdar litið.
Ekkert nýtt
Umræða um það að menn kaupi sér
áhrif er ekki ný. í bók sinni Vefarinn
miklifrá Kasmír segir Halldór Laxness:
Skáldin eru einmitt hættulegust, svar-
aði Ömólfur. Það vartilgángslaustað ætla
sér að mæta þeim á sama vettvángi og
öðrum þjóðfélagsborgurum; þeir standa
(Framhald á síðu 4)
r 'l Ákveða eigendur hvað ^ Hóflega drukkið vín ^ ) Almenningur nýtur góðra / A Vísindamenn hafa falsað
má eða má ekki standa í / gleður mannsins hjarta, j lífskjara hér á landi m.a. L. L niðurstöður rannsókna
fjölmiðlum? Þeir marka en gleðjast menn af því *" vegna þess að menn hætta sem taldar voru merkar.
stefnuna, hérlendis sem að fjárfesta í vini til þess síðar að vinna á ævinni Láta menn auðveldlega
erlendis. að selja síðar meir? hér en erlendis. plata sig? ^