Vísbending - 24.03.2006, Blaðsíða 1

V
Viku
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
24. mars 2006
11. tölublað
24. árgangur
ISSN 1021-8483
Vamimar og veskið
ó að brottför vamarliðsins komi ekki
á óvart fer þ ví ij arri að hún hafi engin
áhrif. Það hlakkar í mörgum vegna þess
að margra ára baráttumál þeirra er komið
í gegn. En vera herliðs hér á landi hefur
aldrei verið markmið í sjálfu sér heldur
hitt að fæla þá frá landinu sem menn
vildu ekki fá, það er að segja Rússa eða
Sovétmenn eins og þeir kölluðu sig á
þeirn árum. Stundum hefurþetta markmið
gleymst og menn talið að herinn hefði hér
allt annað hlutverk, nú á síðustu árum sem
björgunarsveit við erfiðar aðstæður, eða
jafnvel fyrst og fremst að veita nokkrum
íslendingum vinnu. Tölur um efnahags-
áhrifinerunokkuðáreiki ogallsekki víst
að þau horfi eins við Bandaríkjamönnum
og Islendingum.
Hvað borga Kanar?
Bandaríkjamenn sjálfir hafa gefið
upp að kostnaður við dvöl þeirra
sé um 750 milljónir dala á ári, en það
eru 17 til 18 milljarðar króna miðað við
gengi að undanfömu. Þessi tala er þó ekki
nákvæm því að ekki mun vera sérstakur
liður í bókhaldi hersins sem heldur utan
um allan kostnað af íslandsdvölinni. A
það ber líka að líta að þeir munu meta
kostnaðinn á greiðslugrunni og ekki telja
með kostnað við uppbyggingu á vellinum
eða þá bindingu í fjármunum sem felst í
því að hafa hér dýr tæki, einkum þyrlur
og þotur.
Auk þcirra starfsmanna sem vinna
beint hjá varnarliðinu hafa allmörg fyrir-
tæki notið góðs af veru hersins hér á
landi. Verktakafyrirtækin íslenskir
aðalverktakar (ÍAV) og Keflavíkur-
verktakar (ATAFL) höfðu lengi forgang
við framkvæmdir á vellinum en það
breyttist fyrir allmörgum ámm og fleiri
hafa síðan komið að framkvæmdum á
vellinum. Olíufélagið hf. (ESSO) hefur
séð um eldsneytisafgreiðslu en herinn
mun hafa átt eldsneytið sem hann not-
aði á eigin vélar. Hitaveita Suðurnesja
hefur fengið drjúgar tekjur af vellinum
en herinn greiðir hærra verð fyrir heita
vatnið en aðrir og er þar tekið mið af
kostnaði við olíukyndingu. Þetta hefur
auðveldað mjög uppbyggingu hitaveit-
unnar en viðskipti vamarliðsins em um
20% af viðskiptum hennar. Vamarliðið
hefúr einnig verið stór viðskiptavinur hj á
Sorpeyðingu Suðumesja.
Flutningar fyrir vamarliðið voru löng-
um bitbein íslensku skipafélaganna og
erlendra. Atlantsskip voru á sínum tíma
stofnuð sem útibú amerísks félags sem
náði varnarliðsflutningunum í útboði.
Kögun var stofnuð í kringum ratsjárkerfí
hersins og færþaðan fastar tekjur en þessar
tekjur eru nú lítill hluti af tekjum fyrir-
tækisins og óvist að brotthvarf hersins
hafí áhrif á þær.
Mörg störf
r
Arið 2005 vom að jafnaði hér á landi
um 1.400 hermenn og þegar fjöl-
skyldur þeirra eru meðtaldar voru hér
alls um 3.200 manns. Þetta er nokkuð
stór hópur ef litið er á aðra hópa útlend-
inga hér á landi. Alls skráði Hagstofan
um 14.000 manns með erlent ríkisfang
árið 2005 á Islandi (og eru þá bandarískir
hermenn ekki meðtaldir) og þar af em um
3.200 Pólverjar. Þess ber og að geta að
herinn hefur verið sjálfum sér nógur um
þjónustu að hluta þannig að hcrmenn hafa
ekki tekið þátt í íslensku efnahagskerfi
með sanra hætti og aðrir starfsmenn af
erlendum uppruna.
Þetta er mikil fækkun frá því að mest
var í herliðinu en um 1960 voru um 5.000
hermenn hér á landi. Arið 1970 námu
nettótekjur íslenska hagkerfisins afhemum
2,6% af vergri landsframleiðslu og árið
1983 fór hlutfallið í 3,3%. Á síðastliðnu
ári var það hins vegar aðeins 0,8%, eða
um átta milljarðar króna. Hlutfallið hefur
lækkað um helming á fáum árum, bæði
vegna minnkandi umsvifa varnarliðsins
og vaxandi þjóðarframleiðslu.
Á móti kemur að á Keflavíkurflugvelli
vinna býsna margir islenskir starfsmenn í
þágu varnarliðsins og mörg starfa þeirra
munu leggjast niður þegar herinn fer.
Alls starfa tæplega 600 Islendingar fyrir
herinn og um helmingur þeirra er fimm-
tugur eða eldri. Ríflega 60% starfsmanna
hafa unnið meira en tíu ár fyrir vamar-
liðið. Vinnan er almennt mjög hreinleg,
laun ágæt og atvinnuöryggi mikið.
Mikil umskipti urðu á Islandi þeg-
ar Bretar hemámu landið árið 1940 og
fjöldi ungra manna fékk vinnu fyrir
hernámsliðið. Bretavinnan þótti ekki
bæta vinnumóral Islendinga og það
hefur löngum loðað við að herinn hafi
ekki þótt vera kröfuharður vinnuveitandi
en það kann að vera orðum aukið. Það
breytir engu um það að skyndilega missir
stór hluti þessa fólks vinnuna í einu vet-
fangi. Að vísu eru sumþeirra starfa áfram
nauðsynleg, einkum þau sem snúa að
rekstri flugvallarins sjálfs, en þó má gera
ráð fyrir því að um 2/3 hlutar starfsmanna
standi eftir atvinnulausir eftir sex mánuði.
Þetta skiptir miklu máli á Suðurnesjum
og ljóst er að menn fá ekki allir vinnu á
einu bretti. Það má því búast við nokkm
tímabundnu atvinnuleysi á svæðinu. Til
lengdar má þó reikna með því að jafnvægi
náist með annarri atvinnustarfsemi eða
menn finni sér vinnu annars staðar en um
þcssar mundir er þensluástand og víða
vinnu að fá. Það væri mjög óheppilegt
ef stjórnvöld gripu inn í með því að búa
til störf á þessu svæði. Ef hagkerfið nær
að laga sig að breyttu ástandi er líklegt
að svæðið geti staðið sterkara á eftir en
áður vegna þess að menn munu vinna
arðbærari störf en áður.
Fjárfestingar og íjárbinding
Sumir hafa rennt hýru auga til ýmissa
mannvirkja á svæðinu en alls óljóst
er á þessari stundu hvernig farið verður
með þau. Þó að íslendingar hafi oft talað
eins og þeir vilji ekki taka við öðmm
peningum Bandaríkjamanna en þeim
sem beint leiði af starfsemi þeirra hér er
(Framhald á síðu 4)
r •i Bandaríkjamenn hafa \ Skák og viðskipti eiga ''l IJppboð á lóðum hafa . N A Bankalcynd veldur
I ákveðið að taka mestan hluta , / ýmislegt sameiginlegt. ^ 1 mikið verið í umræðu £ J. framteljendum vanda.
herliðs síns frá íslandi. ^ Góður undirbúningur, undanfarið. Þeim fylgja 1 Verra er að bankamir hafa
Efnahagsáhrifin af því eru ^ nokkur en takmörkuð. innsæi og þolinmæði em þar á meðal. kostir og gallar. ekki dregið nægilega vel fram stöðu sína. y