Vísbending - 15.12.2006, Blaðsíða 3

ISBENDING
náttúruleg einokun. Ef það er rétt að til
staðar sé náttúruleg einokun er vandséð
að þörf sé á lagalegri einokun einnig.
Annað ætti að útiloka hitt. Ef óhagkvæmt
er að reka fleiri en eitt félag í þessum
geira myndi það verða niðurstaðan, ef
markaðurinn væri frjáls og laus við ríkis-
afskipti. Vandséð er að nauðsynlegt sé að
banna fyrirtækjum að fara í óhagkvæmar
fjárfestingar.
Með þessu er að sjálfsögðu ekki ver-
ið að leggja til að opinberir aðilar stofni
og starfræki fleiri félög. Þvert á móti er
rétt að opinberir aðilar selji Landsnet og
rafmagnsveitur ríkis og bæja og gefi öðr-
um aðilum frelsi til að fara inn í þennan
geira. A næstu árum ættu opinberir aðilar
að hætta rekstri flutnings- og dreifiveitna
og frelsi ætti að vera til að stunda rekstur
á þessu sviði.
Aftur til framtíðar
Það er alltaf erfitt að spá, sérstaklega
um framtíðina. Hins vegar verður
það að teljast afar líklegt að nýleg kaup
ríkisins á hlut borgarinnar og Akureyr-
arbæjar í Landsvirkjun muni auðvelda
mönnum að frívæða fyrirtækið. Núna
þarf nefnilega bara einn til. Hins vegar
liggur fyrir að málið er pólitískt þrætu-
epli og vandséð að sátt náist um málið.
Menn skulu samt ekki gleyma að því fer
fjarri að einkavæðingin hafi hingað til
verið byggð á pólitískri sátt. Sagan hefur
leitt í ljós að einkavæðingarferlið var rétt
ákvörðun og fyrr en síðar verður Lands-
virkjun einkavædd. Nú þegar er búið að
stíga mikilvægasta skrefið.SS
Hefur íbúðaverð náð hámarki?
Einhver fyndinn náungi fann upp
máltækið: Það sem aldrei hefur
gerst áðurgetur alltafgerst aftur.
Þó að ekki sé mikið vit í þessu rná segja
að þetta sé eins konar leiðarvísir varfærna
mannsins. Stundum finnst manni að Is-
lendingar snúi þessu við: Það sem hefur
gerst einhvern tima áður gerist aldrei
aftur. Langt fram eftir tíunda áratugnum
var kreppa á húsnæðismarkaði hér á landi.
Mjög erfitt var að selja stórar fasteignir.
Þær voru mánuðum og j afnvel árum sam-
an í sölu og seldust ekki nerna á verði
sem var langt undir því sem sanngjamt
hefði mátt telja. Markaðurinn er hins
vegar alls ekki alltaf sanngjam. Undan-
farin tvö ár hefur húsnæðismarkaðurinn
verið líflegur, eftirspurn mikil og verð
farið hækkandi. Nú kunna breytingar að
liggja í loftinu.
Lánamarkaður breyttist
Haustið 2004 reið Kaupþing á vaðið
með húsnæðislánum til langs tíma
á vöxtum sem vora samkeppnishæfir við
lánríkissjóðs. Hinirbankamirkomu íkjöl-
farið og á skömmum tíma nýttu þúsundir
Islendinga sér tækifærið til þess að end-
urfjármagna skuldir sínar á hagstæðari
vöxtum en áður. Meginmarkmiðið var
samt að fjármagna íbúða- og húsakaup
og þegar þetta ódýra fjármagn flæddi yfir
markaðinn kom kippur í fasteignamarkað-
inn. Fólk eygði möguleika á því að kaupa
stærri eignir en það átti með svipaðri
greiðslubyrði og það hafði áður.
Þetta olli aukinni eftirspum og verð
hækkaði hröðum skrefum. Sögur fóra af
því að slegist væri um íbúðir og þeir sem
hrepptu hnossið þyrftu oftast að bjóða
hærra verð en sett væri á þær. Slagurinn
gladdi þá sem trúa á frjálsan markað því
að hann staðfesti enn einu sinni að lögmál
framboðs og eftirspumar virka vel. Til
skamms tíma er framboð á ibúðum fast
og aukin eftirspurn hækkar verð.
Mynd: Verð á fermetra á höfuðborgarsvœðinu 1990-2006
Sérbýli
- Fjölbýli
Heimild: Fasteignamat ríkisins
Astandið annars staðar
r
IBandaríkjunum er núna kreppa á fast-
eignamarkaði. Fólk heldur að sér hönd-
um og vill ekki kaupa. Þeir sem vora búnir
að panta húsnæði af byggingarfélögum
hætta við í stórum stíl. Hætt hefur verið
við um fjórðung af slíkurn pöntunum á
undanförnum mánuðum. Víða má finna
stór hverfi sem eru full af óseldum íbúð-
um. Það hefur þó glatt húseigendur að
verð á íbúðum hefur ekki fallið þrátt fyrir
þessa kreppu. Því er reyndar haldið frarn
að verð á fasteignum falli nær aldrei í
Bandaríkjunum. Þessu til sönnunar hafa
sarntök faseignasala lagt fram gögn sem
virðast sanna að á undanfömum áratug-
um hafi íbúðaverð bara fallið eitt ár. Að
öðra leyti fikri það sig upp á við eða
standi í stað.
En ekki er allt sem sýnist. Tölurnar
sem eru lagðar fram sýna miðtölu fast-
eignaverðs. Hún er almennt talin mjög
stöðugur og áreiðanlegur mælikvarði því
að einstaka sala á mjög háu verði hefur
ekki sömu áhrif á hana og meðaltalið. Það
sem gleymist í þessum tölum fasteignasal-
anna er að taka tillit til verðbólgu og gæða-
breytinga. Hér á landi væri erfítt að leika
þennan leik því að flestir þekkja til þess
að raunverð hækkar ekki ef íbúðaverð
hækkar ekki meira en almennt verðlag.
Hitt er ekki eins augljóst að með vandaðri
vinnu og dýrari efnum í gluggum, gólfí
og innréttingum verður íbúðin verðmæt-
ari en áður, jafnvel þó að það komi ekki
fram í verði. Menn eru sem sé að fá meira
fyrir peningana. Bandaríkjamenn meta
það svo að á aldarfjórðungi hafi gæði
íbúða aukist um 40%.
Markaðurinn bregst við
r
Ayfirstandandi ári hefur Islendingum
fjölgað um 1,7%. Þessi fjölgun er
ekki jöfn yfír landið. I sumum byggðum
fækkar fólki og íbúðir standa auðar. Á
höfuðborgarsvæðinu er fjölgunin vel yfir
2%. Þetta þýðir að bæta þarf við um 1.500
til 2.000 íbúðum á ári. Ef ekki er byggt
(Framhald á síðu 4)
3