Frjáls verslun - 01.01.1942, Blaðsíða 23

spurnina eftir gúmmíinu. Á svipaðan hátt og æfintýra-
menn frá Kolumbíu höfðu haft einkarétt á Putumayo-
héraðinu og ráðið þar lögum og lofum, þannig settust
nú Brasilíumenn að í Acre-héraði, sem liggur við Ama-
son-fljót, en þar var mikið um gúmmítré í frumskógi,
sem nær yfir 150 þús. ferhyrningskílómetra. Raunar
áttu Bolivíumenn þetta hérað og út af því spunnust
deilur og blóðug'ir bardagar. Þessar deilur stóðu í nær
því þrjá áratugi. Vegna gúmmískóganna í Peru og
Bolivíu varð langvinnur ófriður í Suður-Ameríku,
Bolivía græddi offjár á gúmmii. Santa Cruz var aðal-
verzlunarmiðstöðin og var sú borg ekki síður auðug
en aðrir gúmmíbæir í Suður-Ameríku. Ef til vill var
þessi bær auðugri en allir hinir, því fyrir utan gúmmí-
verzlunina verzluðu menn þar mjög með Indíána, en
þeir kostuðu um 600 krónur hver. En skógarnir í Bolivíu
voru mannfrekir. Þrælarnir hrundu niður úr sjúkdóm-
um eða hungri. Aðrir ui'ðu eiturslöngum og villidýr-
um að bráð. Vegna þessa varð það mjög dýrt að safna
gúmmíi. Brátt tóku gúmmíauðkýfingar í Brasilíu að
teygja klærnar eftir einu auðugasta héraðinu i Bolivíu.
Styrjöld hófst milli landanna og varð hin grimmasta.
Brasilíumenn börðust til að viðhalda einokun sinni og
spöruðu ekkert til. Þeir neittu auðs og aflsmunar við
Bolivíumenn og sigruðu að lokum. Friður var saminn
1903 í Petropolis og varð Bolivía að láta af hendi Acre-
héraðið. Brasilíumenn skuldbundu sig hinsvegar til þess
að byggja járnbraut við Amasonfljót framhjá fossun-
um við Mamaré, til þess að hægt væri að flytja gúmmí
á ódýrari hátt til sjávar frá Austur-héruðum Bolivíu.
Braut þessi var byggð en hún kostaði að minnsta kosti
40 þús. Indíána lífið. Taugaveiki, malaría og Beri-
beri hjuggu stór skörð i verkamannahópanna. Þver-
tréin, sem lögð voru undir teinana sukku i mýrlendið
og á endanum varð brautin hin dýrasta í heimi og
kostaði hver kílómeter meira en 1 miljón króna.
Nú er flutningum um þessa braut nær því hætt. Lest
fer ekki um hana nema á 8 daga fresti. Hún varð til
einskis, því þegar hún var fullgerð voru gúmmítrén i
Acre og' Beni héruðunum nær útdauð. En þó mikið væri
í sölurnar lagt í Suður-Ameríku var þó það sem skeði
í Putumaygo og Acre hégómi einn hjá þeim ósköpum,
sem við báru í Kongo i Afríku því „gúmmi-sorgarleik-
urinn“ þar er meðal þess viðbjóðslegasta og hörmuleg-
asta, sem saga hinna síðari tíma hfir að geyma.
Belgía var meðal hinna fyrstu landa, sem kom upp
stórfelldum rafmagnsiðnaði. Konungur Belgja, Leopold
II., var meðal hinna fyrstu, sem skildi til hlýtar hina
miklu þýðingu „kátsjúks" og' kopars. Konungurinn var
einn af mestu fjármála- og' gróðamönnum sinnar aldar
og' hafði snemma lag't fé i ensk fyi'irtæki, sem unnu
gúmmí í Suður-Ameríku. Þegar „kátsjúk“ fannst í
Afríku hugsaði hann sér þegar að ná tangarhaldi á því,
að áður en aðrir skildu um hve feitan bita þarna væri
að ræða. í árslok 1877 hafði Stanley komið heim til
Evrópu en hann var sá er fann Livingstone og hinn
fyrsti hvítra manna, sem fór um Kongofljót, sem var
meira en Missisippi og jafnaðist á við Amazon, og
Leopold II. bauð honum þgar til sín. I bréfum Living'-
stones hafði nefnilega verið talað um „kátsjúk" og
kopar. Konungur lét nú stofna félag til rannsóknar á
Kongó-fljóti og Stanley snéri aftur til Afríku til ab
kanna fljótið. Hann skrifaði svö í dagbók sína. „Ég er
hinn fyrsti, sem rannsakað hefir Kongo og fyrstur skal
ég færa heiminum sanninn um þýðingu þessa svæðis og
ég mun stofna til friðsamlegra byggða á bökkum fljóts-
ins og breyta þeim í þjóðlönd, þar sem réttlæti, lög og
regla skal ríkja og ekkert þrælahald skal þrífast“.
Vafalaust hefir Stanley ritað þetta i fullri einlægni.
En þegar Kongó-ríkið var stofnað og byrjað að nýta
auðlindir þess af kopar og gúmmí, þá hófst fyrst fyrir
alvöru eymd og' niðurlæging blökkumannanna.
Kongó er ekki skipgeng allt til sjávar og eitt hið
fyi'sta, sem Stanley tók sér fyrir hendur var að leggja
veg með fram ánni fram hjá fossunum. Það var erfitt
verk og seinunnið. Hann komst fljótlega að samkomu-
lagi við höfðingja hinna ýmsu þjóðflokka og brátt
hrúgaðist fílabein og gúmmí saman i stöðvum þeim, sem
Stanley stofnaði. Það var ekkert smáræðis land, sem
þarna var um að ræða, því það náði yfir nær því 2
millj. ferhyrningskílómetra. Þegar fyrsti farmurinn af
gúmmí frá Kongó kom til Liverpool, vöknuðu Englend-
ingar við vondan draum. Þeir gerðu samning við
Portúgalsmenn og fengu þá til að láta af hendi við
sig mjóa strandræmu, sem nær því lokaði leiðinni frá
Kongó-landinu til sjávar. Leopoldll. snéri sér til Bis-
marcks. Alþjóðlegur fundur var kallaður saman í Berlín
og' 1885 var Kongóríkið loks viðurkennt og Leopold
gerður að einvalda í því landi.
Nú gat Leopold hafist handa fyrir alvöru. Það voru
byggðai' gúmmi-járnbrautir, eins og í Ameríku og lágu
þeir meðfrem þess hluta Kongó, sem ekki var skipgeng-
ur. Brautirnar voru byggðar við hin erfiðustu skilyrði
og svefnsýki drap fjölda negra og auk þess fórust
mai’gir þeirra á einn eða annan hátt við brautarlagn-
inguna. Leopold stofnaði nýlendu-félög, sem áttu að nýta
auðæfi landsins. Hann átti sjálfur helming alls hluta-
fjár, en hinum helmingnum kom hann fyrir hjá áhrifa-
mönnum víða um Evrópu en það voru bankamenn,
stjórnmálamenn og' blaðamenn. Svo hófst vöxtun þess
mikla fjár, sem safnað hafði verið saman í félögunum,
en þar á meðal voru 25 millj. belgískra franka, sem
Leopold hafði fengið sem rentulaust lán hjá ríkissjóði
Belgíu.
(Meira).
■f* Símon jónsson kaupmaður
Símon Jónsson kaupmaður andaðist á heim-
ili sínu í Reykjavík hinn 22. febr. s. 1. Símon
var fæddur árið 1893 og var ættaður frá Læk
í Ölfusi. Hann gekk í Verzlunararskólann og
hóf að verzla í Reykjavík 1917 og hélt hann
verzlun sinni áfram til dauðadags. Símon var
einn af stofnendum félags matvörukaup-
manna og í 6 síðastliðin ár gjaldkeri þess fé-
lags.
Símon var vinsæll, bæði af stéttarbræðrum
sínum og öðrum, sem honum kynntust og er að
honum mikill mannskaði.
FRJÁLS VERZLUN
23