Frjáls verslun - 01.04.1942, Blaðsíða 6

á hún sér einnig aðrar orsakir, sem margir
myndu telja „eðlilegar" gagnstætt þeim orsök-
um, sem rót sína eiga að rekja til verðbólgunn-
ar. Fólki hefir fjölgað í landinu og umsetning
aukist, og getur seðlaútgáfan aukist af þeim or-
sökum, án þess leiða þurfi til nokkurra verð-
hækkana. Þessar tvær höfuðorsakir liggja til
aukningar seðlaútgáfunnar, verðbólgan og hin
aukna umsetning, en hve mikinn þátt í aukn-
ingunni hvort atriðið um sig hefir átt, er ókleift
að segja nokkuð um.
Gefur nú aukning seðlaútgáfunnar tilefni til
ótta um áframhaldandi verðfall peninganna, og
væri rétt að álykta, að hver einstaklingur, sem
á peninga eða peningakröfur, gerði skynsamleg-
ast í því, að koma peningum sínum í vörur eða
fasteignir?
Verðmæti peningaeigna fer auðvitað eftir
kaupmætti peninganna gagnvart vörum og öðr-
um raunverulegum verðmætum á þeim tíma sem
þær eru notaðar. Og framtíð gjaldmiðils vors
er vitanlega fyrst og fremst komin undir
tvennu: í fyrsta lagi því, hvað við getum keypt
fyrir þær erl. inneignir er við höfum safnað, og
í öðru lagi hverjum árangri verður náð í barátt-
unni gegn verðbólgunni innanlands. Fyrra atrið-
ið er auðvitað mjög undir úrslitum styrjaldar-
innar komið og skal það mál ekki nánar rætt
hér, en hvað síðara atriðið snertir, virðist sá
árangur, sem náðst hefir undanfarna mánuði,
gefa tilefni til bjartsýni. Og jafnvel þótt utan-
aðkomandi orsakir gerðu ókleift að halda verð-
laginu niðri á næstunni, svo sem tekist hefir
frá nýári, má á það benda, að engar líkur eru
á öðru en mikið verðfall muni eiga sér stað eft-
ir stríðið, á sama hátt og eftir síðustu heims-
styrjöld. Eftir það að friður kemst á, hlýtur að
verða stórkostleg röskun á öllu atvinnu- og
viðskiptalífi þjóðanna, þar sem öll framleiðsla í
þágu styrjaldarrekstursins stöðvast skyndilega.
Það tekur alltaf tíma að flytja verkafólk og
aðra framleiðslukrafta yfir í aðrar atvinnu-
greinar, og meðan á því stendur, hlýtur að skap-
ast mikið atvinnuleysi, en af atvinnuleysinu leið-
ir minnkaða eftirspurn eftir vörum og þar af
leiðandi verðfall. Hve mikið verðfallið verður,
fer auðvitað eftir því, hvaða pólitík verður rek-
in í þýðingarmestu löndunum, en líkurnar á því,
að komist verði hjá kreppu, virðast hverfandi.
Vegna hins fyrirsjáanlega verðfalls að styrj-
öldinni lokinni, virðist mega slá því föstu, að
það sé engan veginn skynsamleg ráðstöfun frá
fjárhagslegu sjónarmiði einstaklinga, að kepp-
ast við að festa peninga sína í vörum eða fast-
eignum. En auk þess hefir slíkt kapphlaup hin
oheillavænlegustu áhrif á fjármála- og viðskipta-
lífið almennt séð. Hætt er við að fasteignir og
fyrirtæki lendi í höndum manna, sem ekkert vit
hafa á að reka þau, en hafa getað náð eignar-
haldi á þeim sökum þess að skyndigróði hefir
fallið þeim í skaut sökum ríkjandi kringum-
stæðna, eða þá að þeir hafa haft aðstöðu til þess
að „slá“ lán. Afleiðingin verður svo gjaldþrot
þegar undan fæti hallar, og verður slíkt til að
auka enn þá erfiðleika, sem atvinnulífið á við
að striða á þeim tíma af öðrum orsökum. Tii-
gangur þeirrar spákaupmennsku, sem undan-
farið hefir mjög gert vart við sig varðandi fast-
eignir og fyrirtæki, mun einnig í eklti fáum til-
fellum vera sá, að draga þessi verðmæti yfir í
þá notkun sem gróðavænlegust er í augnablik-
inu, en á enga framtíð fyrir sér á venjulegum
tíma, og hlýtur slíkt einig að valda auknum erf-
iðleikum á því að koma framleiðslunni í sitt
fyrra horf að styrjöldinni lokinni.
Af öllum þessum orsökum virðist mega draga
þá ályktun, að óttinn við það, að eiga peninga-
eignir, sé ekki af skynsamlegum toga spunninn
frá fjárhagslegu sjónarmiði einstaklinga, en
auk þess getur spákaupmennska sú, sem af
þessu hefir leitt og kann að leiða, haft hinar
óæskilegustu þjóðfélagslegu afleiðingar, og væri
þess vert, að hér væri verið á verði af hálfu
hins opinbera. Beint bann við eigendaskiptum
á fasteignum og fyrirtækjum, væri þó ekki æski-
legt, þar eð með slíku væri enginn greinarmun-
ur gerður á skynsamlegum og óskynsamlegum
ráðstöfunum í því efni, en á hinn bóginn væri
ástæða til opinbers eftirlits í þessum efnum að
því leyti sem slíkt verður framkvæmt, og sér í
lagi virðist ástæða til að þess sé gætt, að bank-
ar og aðrar lánstofnanir, sem eru í opinberri
eign, eða undir opinberu eftirliti, veiti ekki lán
í þeim tilgangi að styðja slíka spákaupmennsku.
Ritað í apríl 1942.
6
FRJÁLS VERZLUN