Frjáls verslun - 01.06.1942, Blaðsíða 25

SjálfstæSisbaráHan
á tuHugusfu öld
Viðtal við Benedikt Sveinsson, fyrv. alþingismann
Nú þegar (aað er á allra orði, að binda eigi enda á hina stjórnskipulegu
íu11veldisbaráttu Islendinga og stofna lýðveldi, er ekki óviðeigandi að rifjuð
séu upp ýms afriði varðandi sfjórnmálin á liðnum fímum. »Frjáls verzlun«
snéri sér til Benedikts Sveinssonar, sem um langan tíma var mjög framar-
lega i flokki beÍTa, sem lengst gengu í kröfum fyrir liönd Islendinga og
átti viðfal við hann um ýmsa F>ætti stjórnmálabaráttunnar. I þeim kafla sem
hér fer á eftir er lýst í stórum dráttum aðdraganda þess að stjórnin fluttist
inn í landið á fyrsfu árunum eftir aldamófin.
Hver var aðdragandi þeirra breytinga. sem
urðu á stjórnarháttum landsins á fyrstu árun-
um eftir aldamót?
Það var árið 1873, að þeir Jón Sigurðsson
og Benedikt Sveinsson gengust fyrir því, að
borið var fram á Alþingi frumvarp til stjórnar-
skrár handa íslandi. Þetta frumvarp var byggt
á hinum fornu landsréttindum íslendinga og
gekk svo langt í áttina til frelsis íslendingum
til handa, sem gjörlegt þótti á þeim tíma. Bene-
dikt Sveinsson sá fram á, að Danir mundu
ekki fáanlegir til að viðurkenna rétt fslend-
inga og staðfesta hina nýju stjórnarskrá, og
gekkst fyrir því, að borin var fram á þessu
þingi til vara beiðni til konungs, að veita land-
inu stjórnarskrá á næstkomanda ári, ef stjórn—
arskrá sú hlyti ekki staðfesting hans, sem þá
lá fyrir Alþingi, „svo lagaða eftir henni, sem
framast má verða“ og er sjerstaklega meðal
annars tekið fram: að skipaður verði sérstak-
ur ráðgjafi fyrir íslands mál, með ábyrgð fyr-
ir Alþingi, og að endurskoðuð stjórnarskrá,
byggð á óskertum landsréttindum íslands,
verði lögð fyrir hið fjórða þing, sem haldið
verður eftir að stjórnarskráin öðlast gildi.
Hér var haldið beint í áttina að settu marki
og kröfur íslendinga bornar djarflega og ein-
arðlega fram. Hér var byggt á þeim grundvelli,
PRJÁLS VERZLUN
sem Jón Sigurðsson hafði lagt og á þeim grund-
velli var haldið áfram að byggja alla þá tíð,
sem baráttan stóð við Dani. Jón Sigurðsson
var á þessum árum orðinn maður við aldur og
þótt hann væri hinn andlegi leiðtogi fslendinga,
var forystan „á heimavígstöðvunum“, ef svo
mætti kalla það, meir og meir að færast í hend-
ur Benedikts sýslumanns Sveinssonar, en hann
var um 30 ára skeið helzti grjótpáll sjálfstæðis-
málsins á Alþingi og vakti yfir, að það féllí
ekki í dá.
Árangurinn af starfi Alþingis 1873 varð sá,
að á næsta ári, þjóðhátíðarárinu 1874, „gaf“
Kristján konungur níundi íslendingum stjórn-
arskrá, og gerði hann það af konunglegu full-
veldi sínu, eins og það var kallað. Konungur
heimsótti ísland á þjóðhátíðinni, sumarið
1874, og var vel fagnað. Skáldin töldu hann
hafa komið með „frelsisskrá í föðurhendi" og
voru flestir allvel ánægðir, nema fámennur
hópur hinna róttækari manna, einkum meðal
hinna yngri manna, sem taldi of lítið hafa
unnizt.
Það sem einkum gladdi menn 1874, var að
konungur skyldi samþykkja að fá Alþingi lög-
gjafarvald og að „sérstakur ráðherra" skyldi
skipaður fyrir íslands mál.
En efndir Dana urðu aðrar en búizt var við.
25