Frjáls verslun - 01.06.1942, Blaðsíða 26

Jón Sigurðsson Benedikt Sveinsson
Sérstaki ráðherrann varð ekki annað í fram-
kvæmdinni en h j áverkastarf dómsmálaráð-
herra Dana. Það var engin tilviljun, að það var
einmitt dómsmálaráðherrann, sem látinn var
gegna Islandsmálum í hjáverkum sínum. Dóms-
málaráðherrann var lögfræðingur og átti að
gæta þess, að ekki raskaðist það, sem Danir
nefndu „stöðu Islands í ríkinu“. Dönsku ríkis-
heildina mátti ekki rjúfa, sögðu þeir. „íslands-
ráðherrann“ þurfti því fyrst og fremst að vera
búinn hæfileikum til að gæta þess, að íslend-
ingar fengju sem minnst og slyppu ekki út úr
þeirri kró innan danska ríkisins, þar sem þeim
var ætlað að vera. Þessi íslandsráðherra bar
auðvitað ekki ábyrgð fyrir Alþingi. Hann kom
aldrei til Islands, kunni ekki orð í íslenzku og
þekkti lítið eða ekkert til íslenzkra þarfa. „Is-
landsráðherrarnir“ urðu því ekki sérlega vel
þokkaðir á íslandi, en í hópi þeirra var m. a.
Nellemann prófessor í lögum við háskólann
danska og lá Benedikt Sveinssyni ekki vel orð
til hans, er stjórnarskrárþaufið stóð yfir milli
1880 og 1900.
Ekki var heldur að neinu virt varatillaga
Alþingis 1873 um að leggja nýja stjórnarskrá
fyrir 4. þing eftir 1874. íslendingum brugð-
ust skjótt vonir, og sáu að „frelsiskráin",
sem svo fagurlega var ort um 1874, væri orðin
„helsisskrá“ sem þyrfti að „endurskoða" ræki-
lega hið allra fyrsta. Árið 1879 andaðist Jón
Sigurðsson, en eins og áður er sagt, hóf Bene-
dikt Sveinsson sýslumaður þá upp merki hans
og gerðist forystumaður í baráttu íslendinga
fyrir auknu stjórnfrelsi.
Þegar sýnt var, að Danir ætluðu ekki að
verða við fyrirvara Alþingis 1873 um að leggja
fyrir fjórða þing frumvarp til endurskoðaðrar
stjórnarskrár, heldur láta sitja við stjórnar-
skrána 1874 óbreytta, hófst baráttan fyrir end-
urskoðun hennar og stóð það þóf í meira en 20
ár. Fyrsta frumvarpið til endurskoðunar á
stjórnarskránni var borið fram 1881 af Bene-
dikt Sveinssyni, en það dagaði uppi og 1883 fór
26
á sömu leið. En árið 1885 var frumvarp Bene-
dikts samþykkt. Þing var rofið og frumvarpið
aftur samþykkt á aukaþingi 1886, en þá var
reglulegt þing aðeins haldið annaðhvert ár. —
Konungur synjaði staðfestingar, en Benedikt
þreyttist ekki og fitjaði aftur upp á málinu
þegar á Alþingi 1887, en það dagaði uppi.
Aðalinntak þeirrar breytingar, sem Benedikt
vildi fá fram, var að konungur skipaði land-
stjóra eða jarl fyrir ísland, og skyldi hann
hafa ráðuneyti sér við hlið. Aðalatriðið í stjórn-
arskrárbaráttunni á þessu tímabili var, að
stjórn íslandsmála flyttist inn í landið, en yrði
ekki hjáverkastarf dansks ráðherra í Kaup-
mannahöfn.
Frumvarp til stjórnarskipunarlaga var enn
borið fram á Alþingi 1889. Var það nokkuð
breytt frá eldri frumvörpum. Hneigðust ýmsir
þingmenn að því að leita breyttra leiða, með
því að fyrri frv. höfðu hlotið ákveðna synjun
dönsku stjórnarinnar. Var frv. kennt við „miðl-
un“, og var Páll Briem helzti formælandi þess
í Nd. — Taldi hann höfuðstefnu frv., að gera
stjórnina innlendari og draga framkvæmdar-
valdið meira inn í landið. — Landshöfðingi
taldi frv. enn fráleitara að ná samþ. stjórnar-
innar en fyrri frv. I Ed. Alþingis voru þeir Jón
Ólafsson og Jón A. Hjaltalín einna helztir liðs-
menn miðlunarinnar. Vildu þeir sníða samband
íslands og Danmerkur eftir afstöðu brezku ný-
lendnanna (Canada) gagnvart Englandi, en and-
stæðingar þessara nýmæla töldu svo ólíkt farið
hugmyndum og meðferð Dana um stjórnarháttu
Dana gagnvart löndum þeim utan Danmerkur,
er þeir kölluðust ráða yfir, og menning og
staðhættir þessara landa (ísl. og Danm.) svo
gerólíkir, að hér gæti ekki átt við eða komizt að
samskonar samband sem væri milli nýlendn-
anna brezku og Bretastjórnar. — En þeir J. Ó.
og J. Hjaltalín höfðu nýverið kynnst brezkum
stjórnarháttum gagnvart nýlendunum, og réð
það mestu um framkomu þeirra í þessu máli.
Miðlunarfrumvarpið náði samþykki Nd., og var
síðan samþykkt með nokkurum breytingum í
Ed., sem ollu því, að ekki fékkst samþykki um
það í Nd. og dagaði það þar uppi.
Benedikt Sveinsson var forseti Nd. á þessu
þingi og beitti sér ekki í þingræðum gegn
„miðluninni“, en síðar skrifaði hann langa rit-
gerð, er fylgdi Andvara, og reif ,,miðlunar“-
stefnuna niður.
„Miðlunin" datt svo niður, því að hún hafði
ekki fylgi meðal þjóðarinnar og var mótmælt á
þingfundum víða um landið. Jón Ólafsson fór
nokkru síðar til Ameríku og dvaldist þar all-
lengi, en er hann kom aftur heim og tók að
FRJÁLS VERZLUN