Frjáls verslun - 01.06.1942, Blaðsíða 36

Buna tilbúið til afgreiðslu.
Leysingjar, sem aftur urðu þrælar.
I Afríku er negraríkið Libería, sein var stofnað 1820.
Ensk góðgerðafélög keyptu þræla úr ánauð í Suður-
ríkjuui Ameríku og útveguðu þeim landsvæði milli
cnsltu nýlendunnar Sierra Lcone og hinnar svo-
nefndu Fílabeinsstrandar. Leysingjarnir fengu iilar
viðtökur hjá hinum innfæddu negrum og bardagar
hófust, sem enduðu með sigri leysingjanna.
Árið 1847 voru leysingjarnir orðnir 10 þúsundir
og var lýðveldið Libería þá formlega stofnað, eftir
amerískri fyrirmynd og höfuðborg þess skírð Monro-
via eftir ameríska forsetanum Monroe.
Firestone, hinn ameríski hjólharðasali, kom auga
á Liberíu og vildi reyna hvort þetta afkvæmi
Ameriku ga'ti ekki orðið til hjálpar í baráttunni
gcgn enska gúmmíokrinu. Stofnað var stórt félag
til að annast framkvæmdir. Keypt var land í Liberíu,
sem var að stærð um 1 miljón ekra og það þurfti
.‘100 þúsundir verkamanna til að starfrækja ekrur á
þessu svæði, en það er svipað og allur fólksfjöldi
Liberíu. Við rannsóknir síðar kom í ljós, að Fire-
stone lofaði að greiða stjórn Liberíu 1 eent fyrir
hvern verkamann, sem kæmi til vinnu á ekrunum,
gegn því að stjórnin „agiteraði“ fyrir því, að menn
bvðu sig fram til vinnu. Eftir tvö ár eða 1929 virt-
ist allt vera í góðu lagi, því ræktunin jókst hröðum
skrefum en þá varð borgarstjórinn i Monrovia til
að ljósta því upp að ástandið í Liberíu væri nokkuð
ólíkt því, sem það átti að vera. Borgarstjórinn,
Faulknéi', var í framhoði til forseta í lýðveldinu og
var laust um málheinið á honum af því tilefni.
þjóðahandalagið var þá á tindi frægðar sinnar og lét.
málið til sín taka. Rannsóknarnefnd var sett ú
laggirnar og kom í ljós að stjórnin í Liberíu hafði
neytt menn með hcrvaldi til að vinna á gúmmí-
ckrunum. Firestone liafði útvegað Liheríustjórn fé
að láni gegn okurvöxtum og fjármál ríkisins voru
í mesta ólestri. Mikill hluti ríkisútgjaldanna gekk
til þess að halda uppi herliði, sem aftur var notað
til að smala svertingjunum á gúmmíekrurnar.
Gúmmíeinokunin verður alger.
pað virtist, sem allar framfarir liefðu orðið til
einskis. Hráefnaþörf bilagúmmíframleiðenda i
Ameríku varð til þess að varpa svörtum þrælum,
sem byggt höfðu sér ríki fyrir 100 árum, aftur i
þrældóm.
Gúmmíið varð að einokunarvöru á þann liátt að
Hollendingar létu loks undan 1. júní 1934 og mynd-
uðu þó ásamt Englendingum gúmmíhring, scm réði
yfir nær allri framleiðslunni. Hollendingar höfðu
á úrunum milli 1920—30 aukið svo mjög við ekrur
sínar að verðfall var yfirvofandi, ef ekki yrði að
gert. Loksins gátu Englendingar „komið vit.inu fyr-
ir Hollendinga," eins og þeir sjálfir sögðu. ])ar til
í árslok 1938 var nú bæði enskum og hollenskum
ekrueigendum skipað með valdboði hve mikið
hver mætti selja. Framleiðslan var takmörkuð til
þess að halda verðinu uppi.
|)eir sem þurftu á gúmmí að halda fóru nú að
hugsa margt. ])að var reynt að finna hin og önnur
gerfiefni, sem nota mætti í stað gúmmís, en það
var árangurslaust. En vísindamennirnir voru ekki
iðjulausir. ])eir höfðu á sínutn tíma rofið einokunina
á indigó-litnum og einokunina á silki og hómull
með því að húa til góð og ódýr gerfiefni. Nú sneru
þeii’ sér að alefli að því, að sprengja hinn volduga
gúmmíhring. En gúmmíið var ekki þægt við cfna-
fræðingana. Mönnum kom ekki saman um efna-
samsetningu þess en á síðari hluta aldarinnar, sem
leið var þó sannað að gúmmí væri kolvetnissam-
hand. En um nánari hyggingu þcss var allt í óvissu
cn fyrsta skilvrðið fyrir þvi að hægt væri að búa
til gúmmí var að þekkja hvcrnig náttúran setti
það saman.
Efnafræðingarnir koma til sögunnar.
Efnaffæðingarnir rannsökuðu gúmmíið árum sam-
an. Loks tókst þeim að skilja eðli þess til fulls og
finna hvernig það er hyggt og er það of flókið mál
tí 1 að rekja það hér. Á stríðsárunum 1914—18 tókst
þýzkum vísindamönnum að finna upp gúmmílík-
ingu, sem reyndist þó ekki vcl. það var aðeins
hafnbann og liráefnaskortur, sem knúði þá til þess
á stríðstímum að ráðast í framleiðslu þessa efnis
Úr verksmiðju, sem framleiðir Buna.
36
FRJÁLS VERZLUN