Frjáls verslun - 01.06.1942, Blaðsíða 49

ax-a landafunda og nýju sjóleiða, að Evrópa var í hraki
með silfur og gull. Heimsverzlunina vantaði gjaldmiðil
bæði til þess að gx-eiða fyrir viðskiptum í Evrópu sjálfri
og til þess að gjalda fyrir vörur Asiuverzlunarinnar.
En hinar nýju landfi-æðilegu uppgötvanir hlutu að hafa
það í för með sér, að verzlunin breytti um stefnu, og
þessi stefnubreyting hlaut að draga mjög úr viðgangi
hinna görnlu verzlunai'miðstöðva á Italíu og Suðui'-
Þýzkalandi. Þessi heimssögulegu umskipti gátu því hæg-
lega orðið hinum auðugu Fuggerkaupmönnum að ald-
urtila. Þetta fór þó ekki svo. Einmitt um það leyti sem
sagan ber sigð sína að rótum hinnar suðurþýzku verzl-
unar, verður uppgangur Fuggerættarinnar hvað mest-
ur. Jakob Fugger II. gerist nú mesti bankamaður og
fjái'plógsmaður sinna tírna, svo að segja má, að tvö
höfuð séu á hvei'ju kvikindi í búi hans.
2.
Ástæðan til þess að Fuggerættin tók að snúast æ
meira yfir á bankastarfsemi, var ekki fyrst og fremst
fólgin í breyttum verzlunarleiðum, heldur var það hitt,
að í Alpalöndunum hófst nú mikill námugröftur, og
Fuggerættin varð brátt einn fremsti bi'auðryðjandi í
silfurnámavinnslu þessara héraða.
Eins og kunnugt er fói'u viðskipti manna á miðöldum
að litlu leyti fram í peningum. Viðskiptin voi'u vöru-
viðskipti. Peninga var helzt að finna meðal atvinnu-
kaupmanna og okrara og í páfagarði. Þetta var nú óð-
um að breytast þegar á 15. öld og olli það ekki minnstu
um, að silfumámur Alpalandanna voru nú nýttar gerr
en áður. Silfurnámuvinnsla hafði verið rekin um allar
miðaldir, og utan urn þennan námugröft spruttu upp
peningavex-zlun og peningaviðskipti, þar sem málmur-
inn var sjálfur gjaldgengur kaupeyrir. Auðugasta silf-
ui'náma Alpalandanna fannst hjá Schwaz í Tyrol árið
1409. Fyrst í stað gaf hún ekki mikinn arð, en eftir
miðbik aldarinnar eru Fuggerarnir orðnir meðeigendur
hennar. Silfurvinnslan var auðvitað ekki arðbæi', nema
því aðeins að silfrinu yrði komið á markað og nytja
það. Lögum samkvæmt áttu námumenn að afhenda
landsföðurnum silfrið, en hann að greiða fyrir það
ákveðið verð í sleginni rnynt. Landsfaðir silfurnám-
anna í Alpalöndunum var Maximilian keisari af Habs-
borgaraætt. Habsborgui-um var margt annað betur gef-
ið en búhyggindi og auragnótt, og það kom mjög sjald-
an fyrir, að Maximilian gæti greitt fyrir ávöxt nám-
anna. Þá er það, að Fuggerættin hleypur undir bagga
og semur við Habsboi'gai'a um silfurvinnsluna. Fugger-
arnir sjá um að koma silfrinu á ei’lendan markað og
lána lofðungi silfurverðið gegn ti-yggingu í nytjuixx
námanna. Þetta var þó rnjög erfitt og áhættusamt
starf, því að á þessum tímurn var ekki slegin önnur
silfurmynt en smámynt og það var því miklum erfið-
leikum bundið að nytja silfrið á mai'kaði, verðið var
lágt og háð stöðugum verðsveiflum. Þá má heldur ekki
gleyma því, að flutningur silfursins var mjög erfiður,
samgöngur slæmar landleiðis og agasamt á þjóðvegun-
um, og því verða víxlar og ávísanir mjög algengur
gjaldmiðill í viðskiptum manna, og eru þarna hin
fyrstu drög að alþjóðlegu láns- og fjárhagskerfi nú-
tímans.
Fuggerarnir munu samt, þrátt fyrir áhættuna, ekki
hafa skaðazt á silfurvinnslunni, því að rétt undir alda-
mótin 1500 leggja þeir út í ný námufyrirtæki. Þá hefja
þeir koparvinnslu í Ungverjalandi, mynda koparhring
ásami öðrum auðugum kaupmönnum í Ágsborg og
verða einráðir á kopai'max’kaði Venezíuboi'gar.
Auður sá, sem Fuggerarnir höfðu aflað í verzlun og
námuvinnzlu, varð fjárhagslegur gi'undvöllur hinnar
víðtæku bankastarfsemi þeirra á 16. öld, og sem opin-
ber lánsstofnun hefir Fuggei'ættin unnið sitt merkasta
verk. Þeir gengu þar að vísu í slóð ítalskra bankaætta,
en engir hafa eins og Fuggerarnir gert lánsstax'fsemi
að Evrópuvaldi. Þeir fengu fullnægt sívaxandi fjárþörf
þjóðhöfðingja 16. aldar, sem voru allra rnanna fjár-
frekastir, enda má segja, að Fuggerarnir hafi gersam-
lega gengið fi’am af sér í þeim efnum.
Fjái'þörf 16. aldar á fyrst og fremst rætur sínar að
rekja til þeirrar byltingar, sem orðin var í hernaðar-
tækninni. Með uppfinningu púðursins og uppkomu fall-
byssunnar og stórskotaliðsins var bundinn endi á hern-
aðarlegum yfirburðum aðalsins og riddaraliðsins. Hið
léttvopnaða fótgöngulið verður nú kjarninn í hei'jum
16. aldai', herskylda aðalsins verður þýðingai'laus og
hvei'fur smám saman. í stað i'iddaraútboðsins koma
launaðar liðsveitir málaliðsmanna, sem gera hei’nað að
atvinnu sinni og skipa sér undir mei'ki giftumikilla
æfintýramanna, sem hafa einnig gert hernað að atvinnu
sinni. Hinir fornu Rómverjar höfðu þegar komizt að
þeirri niðurstöðu, að pecunis nervis belli — peningarn-
ir — ei-u lífæð ófriðarins. Þjóðhöfðingjar 16. aldar
máttu sanna þetta og þá ekki síður þegnar þeirra.
Málalið og hei'naðai'tækni 16. aldar ei'u undiiTÓt þeix'r-
ar stofnunar nútímans, sem við erum vaxnir upp við
og enginn kemst undan, hvoi’ki ungbai'nið í vöggunni
né gamalmennið á gTafarbakkanum: það eru ríkisskuld-
irnar. Fyrir 1500 voru ríkisskuldir naumast til, en 16.
öldin lifir hin fyrstu ríkisgjaldþrot. Hei'kostnaður 16.
aldar hafði það í för með sér, að þjóðhöfðingjar og
ríki þau, sem vox-u í burðai'liðnum, urðu að fá fastar
tekjui'. Af þegnunum var ekki hægt að krefja þessara
tekna, þeir höfðu ekki handbært fé, þeir gi'eiddu skatta
sína og skyldur að miklu leyti í fríðu, og í fæstum
löndum var ríkisvaldið orðið það þroskað að stjórn-
gæzlu, að nokkur mynd yrði á heimtunum. En þjóð-
höfðingjar 16. aldar voru önnum kafnir að festa ríki
sín og ríkisvald í sessi, þeir voru alltaf að bæta nýjum
héruðum, nýjurn löndum við krúnu sína, og til þess
þui'ftu þeir málalið, nýtízku hei'gögn og aðrar vistir.
Þetta fékkst ekki nema fyrir reiðu fé, og þá var ekki
í annað hús að venda en til hinna miklu auðkýfinga
samtíðarinnar, íxxannanna, sem höfðu kynslóðum sam-
an safnað gulli og silfri í vei-zlun og nánxuvinnslu.
Þjóðhöfðingjarnir stóðu enn gjörsamlega berskjald-
aðir fyrir kröfum tímans, en fulltrúar hins nýja tíma,
hinir borgaralegu auðkýfingar, höfðu afl þeirra hluta
senx gera skal, og sanxeinuðu hvorttveggja, dii'fsku
ævintýranxannsins og' íhygli búhöldsins. Það er því á
þessu stigi þróunai'innar, að stói'borgari 16. aldar, hinn
xxxikli f járplógsnxaður, senx verður allt að gulli, er hann
snertir á, og tekur áður en langt unx líður að láta
greipar sópa unx fjárnxuni í fjörrum heimsálfum, tek-
ur sér stöðu á sviðinu, og þótt hann vilji heldur standa
FRJÁLS VERZLUN
49