Frjáls verslun - 01.12.1942, Blaðsíða 21

Gylfi Þ. Gíslason dósent:
Llr sögu peninganna
I lífi nútímamannsins hafa peningarnir á-
kaflega mikla þýðingu. Þeir eru ímynd auðsins,
— fyrir peninga er hægt að kaupa flest það,
sem hugurinn girnist, — þeir eru tákn alls-
nægtanna, og í augum sumra að minnsta kosti
ímynd hinnar einu hamingju. En hvernig svo
sem því er varið, þá er víst um það, að flest
erum við frá morgni til kvölds að vinna fyrir
peningum. Það er því von, að ýmsum finnist
undarlegt, þegar sagt er, að það sé alls ekki svo
óralangt síðan engir peningar voru til. Við er-
um svo vön því að ganga með mynt, seðla og
jafnvel tékkahefti í vasanum, að okkur finnst
allt þetta sjálfsagt, en sannleikurinn er samt sá,
að mannkynið hefir lifað menningarlífi í þús-
undir ára án þess að sjá nokkurn tíma mynt,
peningaseðil eða tékka. Menningarþjóðirnar,
sem byggðu pyramidana og sphinxinn, byggðu
musterin í Babylon og Nineveh, þekktu ekkert
til þess, sem við nú á dögum köllum peninga og
finnst svo ómissandi. En þótt all-langt sé að
vísu síðan peningamyntin var fundin upp, er
tiltölulega stutt síðan peningaseðlar og mjög
stutt síðan tékkar komu til sögunnar.
1 fyrndinni, þegar mennirnir lifðu í skógun-
um, veiddu villidýr og tíndu aldin sér til viður-
væris, voru engir peningar til. Þá voru heldur
ekki til neinar búðir, þar sem þeir gætu keypt
vopn, fæði eða klæði. Hver og einn smíðaði vopn
sín sjálfur og veiddi eða tíndi það, sem hann
þurfti til matar o. s. frv. Mennirnir þurftu þá
eiginlega ekki peninga á sama hátt og við þurf-
um þá nú.
En svo komu verkaskiptingin og vöruskipt-
in til sögunnar. Sumir tóku að fást einungis við
veiðar og urðu veiðimenn, aðrir við að smíða
vopn og urðu vopnasmiðir, enn aðrir við að
gera leirker o. s. frv., og skiptu svo á fram-
leiðslu sinni fyrir það, sem þeir girntust.
1 þúsundir ára áður en sögur hófust hafa
FRJÁLS VERZLUN
mennirnir þannig skipzt á vörum. Og jafnvel
eftir að peningarnir komu til sögunnar í sinni
frumstæðustu mynd, héldust vöruskiptin í stór-
um stíl. Fönikíumenn, sem hófu siglingar sínar
um 1500 fyrir Krist og sigldu tii næstum hverr-
ar hafnar, sem þá þekktist, byggðu verzlun
sína á vöruskiptum. Á kaupstefnum miðaldanna
áttu sér stað víðtæk vöruskipti, þótt peningar
væru þá annars nokkuð notaðir. Á fjórtándu
öld hafði Hansasambandið hina svonefndu
„kontóra“ eða vörugeymsluhús um alla Norð-
ur-Evrópu, og var þar hægt að hafa skipti á
hvers konar varningi. Þá er það að síðustu al-
kunna, að á allra síðustu árum hefir utanríkis-
verzlun ýmissa þjóða aftur verið færð á eins
konar vöruviðskiptagrundvöíl.
En þegar tímar liðu fram, kom það í ljós, að
þessi vöruskipti höfðu ýmsa ókosti. Vopnasmið-
urinn gat t. d. þurft á kjöti að halda, en þó ekki
fengið það, af því að veiðimaðurinn átti nóg
vopn í bráðina. Þá tók smiðurinn eftir því, að
talsvert hafði safnazt saman af villidýrahúðum
hjá ættbálknum. Úr sumum höfðu verið sniðin
klæði eða ábreiður, en aðrar geymdar, og áttu
flestir eitthvað af húðum. Nú datt smiðnum í
hug að spyrja veiðimanninn, hvort hann vildi
ekki láta sig hafa kjöt í skiptum fyrir húðir,
og sagði: „Þótt þú þurfir kannske ekki að nota
húðirnar núna, veiztu, að þær skemmast ekki,
og þótt þú þurfir jafnvel alls ekki að nota þær
sjálfur, geturðu áreiðanlega fengið leirkera-
smiðinn til þess að taka við þeim í skiptum fyr-
ir leirker o. s. frv., því að þær eru alltaf nyt-
samlegar“. Veiðimaðurinn tók við húðunum og
lét smiðinn hafa kjötið. Seinna fékk hann leir-
ker fyrir þær hjá leirkerasmiðnum, og svo
gengu húðirnar mann frá manni. Þannig urðu
fyrstu peningarnir til, það voru húðir. — Nú
þurfti smiðurinn ekki lengur að bíða eftir því,
að veiðimaðurinn þyrfti vopn, til þess að fá hjá
21