Frjáls verslun - 01.02.1950, Blaðsíða 2

MAGNÚS VALDIMARSSON:
EINOKANIR TUITUGUSTU ALDARINNAR
Félagsfræðingurinn hefur haft liljótt um sig
í Tímanum um langt skeið, enda var hann kom-
inn í algjör þrot undir það síðasta. Hann hefur
mú samt nýlega skotið upp liöfðinu á nýjum
vígstöðvum án þess þó að minnast á málefnin,
sem hann var kominn í þrot með. Hann flutti
Iieldur ómerkilegt erindi í útvarpið um vöggu
samvinnuhreyfingarinnar Roclidale. Saga um 28
fátæka vefara, sem voru hvorki læsir né skrifandi
og stofnuðu kaupfélag í litfu herbergi, og breyttu
þar með Rochdale úr fátæku bæjarfélagi í
glæsilega og efnaða borg. Hinar vígstöðvarnar,
sem Hannes Jónsson liefur skotið upp kollinum
í, er í liinu kommúnistíska félagsriti „Kron“. Vil-
hjálmur Þór, húsbóndi lians, er óefað lítið lirif-
inn af því tiltæki Hannesar. Greinin, sem Hamn-
es skrifar í riíið, heitir „Þeir sem brutu ísinn“,
og fjallar um „einokunarkaupmanninn" Þórð
Guðjohnsson á Húsavík og stofnun fyrsta kaup-
félagsins hér á landi, sem stofnað var þar í héraði.
Annars er það merkilegt hjá Jtessum samvinnu-
skólapilti, að á hans máli eru allir kaupm'enn
„einokunarkaupmenn". Jafnvel saklaus félags-
samtök eins og Félag matvörukaupmanna er orð-
ið einokunarhringur í hams augum. En orsökin,
sem hann færði fyrir þeirri staðhæfingu, voru
blátt áfram ldægileg, Þegar er bti'ð að ræða það
mál talsvert í blöðum svo það er óþarfi að fara
frekar lit í það.
Einokunaraðstaða ýmissa kaupíélaga.
Annað mál skal þó tekið hér lítillega til með-
ferðar, en það er einokunaraðstaða ýmissa kau|i-
félaga hér á landi. Kaupfélög, sem hafa cfrepið
alla aðra samkeppni í skjóli skattfríðinda sinna.
Sá, sem þetta ritar, var um nokkurt skeið í Vopna-
firði, e-inu svartasta framsókmarbæli hér á landi
og þar sem kaupfélag hafði, og hefur enn, algera
einokunaraðstöðu. Þetta var nokkrum árum fyrir
stríð, þegar allflestir bændur voru skuldugir upp
fyrir haus og kaupfélagsstjórinn var nokkurskon-
ar einræðisherra þar í Iiéraði. Ekki var að sjá,
að kaupfélagsstjórinn sparaði nokkttð við sig,
heldur þvert á móti lifði hann eins og greifi mitt
í allri vesældinmi. Bændurnir lögðu afurðir sín-
ar inn í kaupfélagið á vorin og haustiin; það var
ekki í önnur lnis að venda með þær. Þeir urðu
því að sætta sig við það verð og það mat á vör-
unni, sem kaupfélagið ákvað hverju sinni.
Greiðsla fyrir afurðirnar kom ekki til greina,
bændurnir sáu því aldrei pening, en þeir fangu
náðarsamlegast smáskammt af nauðsynjum, þeim
sem til voru í kauþfélaginu í það og það skiptið
og auðvitað lyrir það verð, sem kaupfélagið
ákvað. Það var um lekkert val að ræða hjá þess-
um fátæku bændum.
Opinber gjöld.
Þar sem kaupfélagið var sem sagt eina atvinnu-
fyrirtækið í héraðinu og naut þeirra skattfríð-
incfa, sem ákveðin eru í samvinnulögunum frá
1931, þá lenti meginþungi opinberra gjalda á al-
menningi í héraðinu. Arðurinn, sem kaupfélagið
greiddi félagsmönnum, var sáralítill og oft eng-
inn og var því lítil sárabót fyrir skattaþunganum,
sem lagðist umfram á almenning vegna skatt-
fríðinda kaupfélagsins.
Útgerð.
I Vopnafirði og fyrir utan mynni fjarðarins
eru auðug fiskimið; auk þess fyllir síldin fjörðinn
oftast einhvern hluta sumarsins. Á þessum árurn
fyrir stríð var engin útgerð rekin þaðan og hafði
ekki verið rekin þar um langt árabil. Ég kalla
það iekki útgerð, þó að nokkrir menn hafi róið
og fiskað í soðið, einstaka sinnum. Svo kont að
því, að nokkrir stórhuga bændur gerðust svo
djarfir að kaupa bát, sem þeir ætluðu að gera út
2
FRJÁLS VERZLUN