Frjáls verslun - 01.02.1954, Blaðsíða 12

Frá bernskuárum stóriðju og auðhringa
,Vér verðum að afnema allt, sem ber nokkurn minnsta vott sérréttinda".
Woodrow Wilson: Ávarp til þjóðþingsins, 8. apríl 1913.
Segja má, að Bandaríkin hafi fyrst komizt á full-
orðinsaldurinn á tímabili því, er leið milli Iveggja
styrjalda, sem sé borgarastyrjaldarinnar og lieims-
styrjaldarinnar fyrri. Á um það bil 50 árum breyttust
Bandariki Norður-Ameríku úr þjóðfélagi, sem fvrst og
fremst hafði landbúnað að atvinnu, í meiriháttar ríki
iðnaðar og stórborga. Landamærahéruðin voru horf-
in. Nú gat hvarvetna að líta stórar verksmiðjur, stál-
iðjuver, járnbrautarkerfi, sem náðu frá hafi til hafs,
stórar horgir og víðáttumikil akurlendi. Sarnfara þess-
um hröðu framförum, sköpuðust ýmiskonar þjóðfé-
lagsmein, sem fram að þessu höfðu lítið eða ekki látið
á sér bera. Einokunarhringar risu up]>. starfsskilyrði í
verksmiðjum voru með afbrigðum slæm, borgirnar
risu svo ört upp, að þær gátu hvorki hýst né stjórnað
hinum gífurlega fjölda íbúa, og stundum fór fram-
leiðsla verksmiðjanna langt fram úr eðlilegri nevzlu.
Geg n þessari óhæfu reis upp sterk andstaða af hálfu
fólksins og stjórnarleiðtoga þess — þeirra Clevelands,
Bryan, Theodore Roosevelts og V’ilsons. Umbóta-
stefna þessara manna, sem einkenndist af þrótti og at-
orku, er í eðli sínu var hugsjónarík, en raunhæf í
framkvæmd, hallaðist að þeirri kenningu, að „laga-
setning gelur hafizt, þar sem bölið hefst.“ Og sá ár-
angur, sem náðist á þessu tímabili umbótanna, átti
mikinn þátt í því að stemma stigu við þeim vandræð-
um, sem gerðu svo mjög vart við sig á tímum hinnar
miklu útþenslu og landnáms til vesturs.
„Borgarastyrjöldin“, segir einn sagnritarinn, „skildi
eftir sig stórt sár í sögu landsins. Á einni svipstundu
færir hún fram í dagsljósið og skýrir þær breytingar,
sem voru farnar að gera vart við sig á undangengnum
20 til 30 árum. .. .“. Hin aukna þörf ýmis konar fram-
leiðsluvara vegna styrjaldarinnar blés nýju lífi í iðn-
að landsins og skapaði þróun í efnahags- og viðskipta-
málum, sem byggðist á hagnýtingu stáls. járns, gufu-
afli og rafrr.agnsorku auk stöðugrar framþróunnr á
sviði vísinda og uppgötvana.
Einkaleyfi útgefin fyrir 1860 námu 36,000, og það
var einungis smávægilegur undanfari þess uppfynd-
ingaflóðs, sem á eftir kom. Á árunum frá 1860 til 1890
voru gefin út 440,000 einkalevfi, og á fyrsta fjórðungi
tuttugustu aldarinnar komst talan upp í nærri eina
milljón. Rafallinn, sem hafði verið fundinn upp um
1831, olli byltingu í amerísku þjóðlífi eftir 1880, er
Thomas Edison og fleirum hafði tekizt að gera notkun
hans hagnýta. Eftir að Samuel E.B. Morse hafði end-
urbætt fjarski])tasendingar árið 1844, voru fjarlæg-
ustu hlutar landsins brátt tengdir saman með neti
af staurum og þráðum. Árið 1876 hélt Alexander
Graham Bell sýningu á talsímata'ki, og innan 50 ára
voru 16,000,000 talsímar komtiir í notkun um allt
landið, og eins og gefur að skil ja jók það mjög á hraða
og þægindi í viðskiptum og daglegu lífi þjóðarinnar.
Hraði í verzlun og viðskiptum jókst enn frekar, þegar
ritvélin var fundin upp árið 1867, samlagningarvélin
árið 1888 og sjálfritandi jteningakassinn árið 1897.
Setjaravélin, sem var u|)pgölvuð árið 1886, prentvélin
cg hrotvélin gerðu mönnum kleift að prenta 240,000
cintök af áttasíðu blaði á einni klukkustund. Árið 1880
færði glóðarlampi Edisons milljónum heimila betra,
öruggara og ódýrara Ijós en áður hafði þekkzt. Edison
fullkomnaði grammófóninn, og ásarnt George East-
mann fann hann upp kvikmyndina. Þessar og margar
aðrar up])gölvanir og snilli á sviði tækni og vísinda
skapaði stóraukna hagnýtingu og þægindi á nær öll-
um sviðum.
Jafnframt naut framleiðsla járns og stáls, sem skap-
ar grundvöllinn að iðnaði þjóðarinnar, verndar frá
háum innflutningstollum og jókst því hröðum skref-
um. I fyrstu höfðu stáliðjuverin aðsetur sitt í nám-
unda við járnnámurnar í austurfylkjunum. en er jarð-
12
FRJÁLS VERZLUN