Frjáls verslun - 01.02.1954, Blaðsíða 13
■'■; '■■-.;'
;
■
.
'■■' ■■'
;■...■
i, ■ ■■■■
<
. ''■'■■■■
San Francisco í Kaliforníu 1875. Effir borgarastyrjöldina risn «PP stórborgir, bar scm áðnr voru svcitaþorp og; smákauptún.
fræðingar fundu nýjar og auðugri námur i vestlægari
héruðum, flultust iðjuverin veslur á bógihn. Hinn
mikli járnfundur við Mesabi nálægt Superiorvatni var
sérstaklega þýðingarmikill, og eftir skamma hríð
reyndist þetta vera auðugasta járnnáma heimsins.
Málmgrýtið lá ofan á jarðskorpunni, og vinnslan var
því einkar auðveld og ódýr. Málmgrýtið var nær al-
veg hreint og laust við óhreinindi. Var því ha^gt að
framleiða stál úr því með nýjum og auðveldari að-
ferðum en áður höfðu tíðkazt, og kostaði framleiðsl-
an nú 35 dollara fvrir hvert lonn í stað 300 dollara
áður.
Andrew Carnegie, sem stóð einna fremst í hópi stál-
framleiðenda á þessum tíma, átti mikinn þátt í ýmsum
þýðingarmiklum framförum á sviði járn- og stálfram-
leiðslu. Hann var aðeins 12 ára gamall, er hann fluttist
til Bandaríkjanna frá Skotlandi. í fyrstu vann hann
við að vinda spólur í baðmullarverksmiðju. en fékk
svo stöðu á ritsímaskrifstoíu og síðar hjá járnbraut-
arfélagi í Pennsylvaníu. Áður en hann náði þrítugs-
aldri hafði hann lagt töluvert fé i ýmis fyrirtæki, að-
allega stál- og járniðjuver, og sýndi þetta, að hann var
bæði kænn og framsýnn. Innan fárra ára hafði hann
skipulagt eða átti hlutafé i fvrirtækjum, sem bvggðu
brýr og eimreiðir og lögðu járnbrautir. Tíu árum
síðar var stáliðjuver það. sem hann bvggði við Mon-
angahelaána í Pennsylvaníu, orðið bið stærsta í allri
Ameríku. Starfsemi hans jókst ár frá ári. Hann náði
ekki einungis yfirráðum yfir nýjum stáliðjuverum,
heldur einnig yfir kolatiámum og koksverksmiðjum.
járngrýti frá Superiorvatni, heilum flota flutninga-
skipa á vötnunum miklu og hafnarbæ við Eirievatn
ásaml járnbraut til flutninga þangað og þaðan. Starf-
semi hans varð geysilega víðtæk, cg hann átti ítök í
fjölda fyrirtækja. Hann gat krafizt hagstæðra flutn-
ingsgjalda af skipa- og járnbrautarfélögunum. Hann
hafði nægilegt fjármagn til nýbygginga og endur-
bóta og auk þess nægilegt vinnuafl. Ekkert svipað
þessari stórkostlegu útþenslu á sviði iðnaðar og fram-
leiðslu bafði áður þekkzt í sögu Bandaríkjanna.
Saga Carnegie er einnig á margan hátt saga stóriðj-
unnar og stórgróðafélaganna í Bandaríkjunum. Enda
j)óll hann hafi verið allsráðandi i stáliðnaðinum í
fjölda ára, jiá náði hann þó aldrei algerum vfirráðum
yfir námunum, flutningatækjunum og hinum mikil-
vægu framleiðsluaðferðum, sem eru nauðsvnleg til
FRJÁLS VERZLUN
13