Frjáls verslun - 01.02.1954, Blaðsíða 15

staðir, sem einungis töldu fá hundruð íhúa, þegar borg-
arastyrjöldin brauzt út, juku íbúafjöldann fimmtug-
falt eða jafnvel meira.
Hversu mikilvæg sem þróun þessi var, geröu memi
sér ekki nægilega grein fyrir afleiðingum hennar, og
þar af leiðandi hafði hún ekki þau áhrif á stjórnmála-
þróun þessa tímabils, sem búast hefði mátt við. Enda
þótt þau vandamál, sem kröfðust úrlausnar á þessum
árum, hafi verið hæði mörg og mikilvæg, komst þó
einn af kunnustu sagnfræðingum Bandaríkjanna að
þessari niðurstöðu: „Á árunum frá 1865 til 1887
voru einungis samþykkt tvenn eða þrenn lög, er gátu
talizt hafa þýðingu fyrir þá aðila, sem einungis höfðu
áhuga á þeirri tegund pólitískra valda, er hafa í för
með sér djúptækar brevtingar á samskiptum samhorg-
aranna.
Grover Cleveland, sem var demókrati, var kosinn for-
seti 1884. Hann var hinn eini meðal þeirra forseta, sem
tóku við völdum strax að borgarastyrjöldinni lokinni,
sem skildi þýðingu og stefnu þeirra hreyiinga, er nú
áttu sér stað, og gerði sér jafnframt far um að ráða
bót á vandamálum þeim, sem hlutu að vera hreytingum
þessum samfara. Ýmisleg misbeiting og óhæfa átti sér
t.d. stað í sambandi við rekstur járnbrautanna, sem
kröfðust róttækra aðgerða. Einkum og sér í lagi urðu
smærri viðskiptavinir járnbrautanna hart úti í sam-
keppninni, þar eð járnbrautarfélögin veittu öllum hin-
um stærri viðskiptavinum sínum afslátt á flutnings-
gjöldunum, en liinum smærri engan. Auk þess kröfðust
járnbrautirnar hærri gjalda af einum en öðrum fyrir
vöruflutninga millum tveggja staða, burtséð frá því,
hver vegalengdin var. Á þeim leiðum, þar sem fleiri
en eitt járnbrautarfélag annaðist flutninga, olli sam-
keppnin lækkun á flutningsgjiildunum, en á þeim leið-
um, þar sem eitt félag annaðist alla flutninga, voru
gjöldin óhæfilega há. Af þessu leiddi, að það kostaði
minna, að flytja vörur frá Chicago til New York, sem
var 800 mílna vegalengd, heldur en til staða, sem lágu
einungis nokkur hundruð mílum fyrir austan Chicago.
Járnbrautarfélögin gerðu einnig tilraunir til samvinnu
með það fyrir augum að komast hjá samkeppni. Ein
aðferð þeirra var sú, að félög, sem áður höfðu keppt
hvert við annað, skiptu vöruflutningum með sér sam-
kvæmt fyrirfram samdri áætlun og lögðu allan ágóð-
ann í sameiginlegan sjóð, sem síðan var skipt upp á
milli þeirra. Eftir því sem tímar liðu, jókst andúð al-
mennings gegn þessum starfsaðferðum járnbrautarfé-
laganna, og einstök fylki gerðu nokkrar tilraunir til
þess að ráða bót á þessu ástandi með sérstakri laga-
setningu. Enda þótt það væri spor í rétta átt, kom þó
æ betur í Ijós, að sökum þess, hve afleiðingarnar voru
orðnar víðtækar, náði málið til allrar þjóðarinnar og
krafðist því aðgerða þjóðþingsins. Árangur þessa var
samþykkt laga um viðskipti millum fylkjanna, sem
Cleveland forseti staðfesti árið 1887. Lögin bönnuðu
of há flulningsgjöld, samsteypur, afslátt og greinar-
mun milli einstakra viðskiptavina, auk þess sem þau
komu á laggirnar sérstakri nefnd, sem skyldi hafa
með höndum eftirlit á starfsemi járnbrautarfélaganna
og flulningsgjöldum þeirra, og jafnframt átti hún að
sjá um, að lögunum væri hlýtt í einu og öllu.
Cleveland barðist einnig mjög fyrir endurskoðun
tollalaganna. Upphaflega höfðu hinir háu tollar verið
samþykktir sem neyðarráðstöfun á styrjaldartímum,
en þessar bráðabirgðaráðstafanir urðu smám saman að
fastri stefnu í tollamálum. Cleveland áleit þetta óheil-
hrigða þróun og hélt því fram, að hún ætti mikinn þátt
í síaukinni dýrtíð og hinni öru fjölgun auðhringanna.
Árum saman hafði ekki komið til átaka um tollalögin
á sviði stjórnmálanna. Árið 1880 höfðu demókratar
hins vegar krafizt „tollalaga, sem einungis miðast við
tekjuþarfir ríkissjóðs“, og kröfurnar um endurskoðun
tollalaganna urðu brátt mjög háværar. Þrátt fyrir að-
varanir um að láta þetta viðkvæma mál kyrrt liggja
um skeið, kom Cleveland þjóðinni mjög á óvart, er
hann flulti þjóðþinginu árlegan boðskap sinn árið 1887
og réðst þar harkalega gegn þeim öfgum, sem áttu sér
stað í sambandi við vernd ameríska iðnaðarins gegn
erlendri samkeppni.
Tollamálið' varð mesta deiluefnið í næstu forseta-
kosningum og frambjóðandi repúblikana, Benjamin
Harrison, sem var verjandi verndarstefnunnar, bar sig-
ur af hólmi. Stjórn hans tók þegar til við að fram-
kvæma kosningaloforð sín með nýrri lagasetningu, og
McKinley tollalögin voru samþykkt árið 1890. Með
þessum aðgerðum var ekki einungis leitazt við að veita
eldri iðnaði landsins fulla vernd, heldur gerði stjórn-
in sér einnig far um að skapa yngri iðnaði landsins
lífvænleg vaxlarskilyrði og auk þess stofna lil nýrra
iðngreina með hina gífurlega háu tolla á innfluttum
framleiðsluvörum sem vernd. Hinir háu tollar létu
brátt finna til sín í stórhækkuðu vöruverði, og áður
en langt um leið var almenn óánægja farin að gera
vart við sig.
Athygli almennings beindist nú æ meir að auðhring-
um stóriðjufélaganna. Á níunda tug aldarinnar urðu
þessi félög fyrir hatrömum árásum ýmissa róttækra
stjórnmálamanna, svo sem Henry George og Edward
Bellamy. Urðu félögin af þeim sökum ekki einungis
fyrir mikilli og almennri andúð, heldur urðu þau og
að hápólitísku deilumáli. Árið 1890 voru samþykkt hin
Framk. á bls. 21.
FRJÁLS VERZLUN
15